دیوید بلور

دیوید بلور و برنو لاتور هر دو ساخت گرای اجتماعی هستند ولی آنها براساس معنایی که از «اجتماعی» و «ساخت» می کنند و همچنین، تفاوت در امری که قرار است به لحاظ «اجتماعی» ساخته شود؛ رویکردشان در مقابل هم قرار می گیرد. برای بلور «اجتماعی» به معنای باورها و مفاهیم نهادینه شده در جامعه علمی است و «ساخت» به معنای «علت چیزی بودن» یا «به وجود آوردن چیزی» است، اما برای لاتور «اجتماعی» اختصاص به جامعه انسانی ندارد و برای او به معنای کالتیو (اجتماع) ی از کنشگران انسانی و غیرانسانی است و «ساخت» به معنای تغییر و تبدیل است. همچنین، بلور «معرفت علمی» را ساختی اجتماعی و لاتور ساخت معرفت علمی را مبتنی و متأخر بر ساخت «فکت های علمی» می داند.

جامعه علمی، مانند هر اجتماع دیگری، متشکل از ساختار های اجتماعی مربوط به خود است که برای شناختن آن می بایست، به شناختن موضوعاتی مثل سیر تکامل تاریخی آن، ساختار علم و... همت گماشت. در همین رابطه، مطلبی که از اهمیت ویژه ای برخوردار است مساله هنجار ها در علم –مجموعه ای از ارزش های بنیادین حاکم بر جامعه های علمی_ است. هنجار ها در علم از آن جهت مهم هستند که به عقیده برخی ساختار رفتار در جامعه علمی را توصیف می کنند. نسبت به مساله هنجار ها در علم، رویکرد های متفاوتی وجود دارد. دو نظریۀ مهم در این بین عبارت اند از دو نظریه ای که کارل پوپر و دیوید بلور به آن ها پرداخته اند: الف) هنجارها در علم حاصل توافقی اجتماعی اند. (بلور، 1991) و ب) هنجارها در علم اموری انتزاعی و افلاطونی هستند. (پوپر، 1972) در این نوشتار قصد دارم علاوه بر شرحی کلی بر نظریات پوپر و بلور، انتقاداتی که از سوی مدافعین پوپر بر بلور وارد شده است را بررسی نمایم.

پل بوغوسیان در کتاب هراس از معرفت، برساخته انگاری تبیین باور را یکی از آراء برساخته انگارانه از معرفت معرفی می کند. نسخه قوی این رأی علت باور را منحصراً عوامل اجتماعی می داند و هیچ نقشی برای دلایل معرفتی قائل نیست. اما نسخه ضعیف آن، اگر چه نقشی برای دلایل معرفتی در ایجاد باور قائل است، آن را بدون مداخله عوامل اجتماعی کافی نمی داند. بوغوسیان نسخه قوی برساخته انگاری تبیین باور را صریحاً و نسخه ضعیف آن را تلویحاً به برنامه قوی نسبت می دهد و استدلال هایی در رد هر دو نسخه اقامه می کند. من در این مقاله، نشان خواهم داد که انتقادهای وی یا بر استدلال هایی ناموفق یا بر تلقی ای نادرست از برساخته انگاری برنامه قوی مبتنی است. این برنامه دلایل معرفتی را در ایجاد باور بی تأثیر یا ناکافی نمی داند؛ بلکه خودِ دلایل معرفتی را برساخته یا قوام یافته علایق و منافع اجتماعی می داند. بنابراین، برنامه قوی منکر گفتمان عقلانی نیست و حامیان آن بدون افتادن به دام خودشکنی یا تناقض می توانند در دفاع از خود نیز استدلال کنند.