تعلق قومی

هویت قومی از مفاهیمی است که تحولات آن به ویژه در جوامع درحال گذار و در شرایط تنوع و پیچیدگی ارزش ها، مانند سایر واقعیات اجتماعی که متأثر از عوامل گوناگونی هستند، حوزه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده است. طرد اجتماعی نیز از مباحث مطرح در حوزه علوم اجتماعی است که در آن، طرد فقط در معنای راندن یا رانده شدن فرد یا گروهی توسط دیگران و جامعه نیست، بلکه اشکال گوناگون طرد وجود دارد. این مقاله دربرگیرنده ماهیت روان شناسی، اجتماعی و فرهنگی هویت قومی و تأثیر آن بر احساس طرد است که به نقش فعال افراد گروه قومی و قضاوت آنان پیرامون هویت قومی می پردازد. به این منظور، فرضیه هایی به آزمون نهاده و رویکرد کمی اتخاذ شد. قوم عرب خوزستان (شهر اهواز) به عنوان جامعه آماری با حجم نمونه 384 نفر مورد بررسی و مشاهده قرار گرفت. نتایج حاصل از آزمون فرضیه نشان داد: متغیرهای تعصب قومی، تعلق قومی، نگرش به هنجارهای قومی رابطه معکوس و معناداری با متغیر ملاک (احساس طرد اجتماعی) دارند.

هدف این پژوهش بررسی تفاوت پذیری میزان آرای کاندیداهای یازدهمین و دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در استان های آذربایجان شرقی، کردستان و کهگیلویه و بویراحمد است. روش گردآوری داده های تجربی تحلیل محتوا از نوع کمی است. یافته های تجربی بیانگر این است که بین میزان آرای کاندیداها و تعلق قومی آن ها رابطه معناداری وجود دارد. اما در مورد رابطه بین بازنمایی شعارهای قومی توسط کاندیداها و میزان رأی آن ها یافته ها بیانگر این واقعیت بود که صرف شعارهای قومی به تنهایی نمی توانند در میزان رأی کاندیداها مؤثر واقع شوند بلکه علاوه بر شعارهای قومی وابستگی کاندیدای مذکور به یک جناح یا تفکر خاص نیز مهم است. در مقایسه دوره های یازدهم و دوازدهم یافته تحقیق بیانگر این بود که میزان شعارهای قومی در دوره دوازدهم نسبت به یازدهم کاهش پیداکرده و کاندیدای انتخاباتی در تبلیغات موضع گیری کمتری نسبت به قومیت ها داشته اند. همچنین یافته های تحقیق به ویژه در دوره یازدهم نشان داد که اگر کاندیداهای انتخاباتی به موضوع شعارهای قومی و تعلق قومی بپردازند و آن ها را در تبلیغات خود برجسته نمایند موجب افزایش میزان آرای آن ها در استان هایی با غلبه جمعیت قومی خواهد شد. ولی در دوره دوازدهم یافته تحقیق این قاعده را رد می کنند و پرداختن صرف به مسائل قومی را عاملی تأثیرگذار در رأی آوردن کاندیدا در استان های با غلبه جمعیت قومی نمی داند.

شواهد ایران صد سال اخیر نشان دهنده عدم توزیع برابر فرصت ها و امکانات اجتماعی است و این مساله سبب نگرانی و دلمشغولی مورد توجه ویژه محققان و صاحب نظران این حوزه قرار گرفته است. قوم کُرد با جمعیت قریب به 5 میلیون از یک طرف و قرار گرفتن در مرزهای غربی کشور از طرف دیگر، بارها تحت تاثیر عواملی همچون تحرکات کشورهای خارجی و سیاست های غلط دولت مرکزی سبب شکل گیری جنبش های اعتراض آمیز و استقلال طلبانه این قوم بوده است. اما واقعیت این است که دولتهای مرکزی به ندرت در پی شناخت عوامل موثر بر همگرایی یا واگرایی ملّی این قوم بوده اند و بیشتر به رفتارهای آنها توجه کرده اند نه عوامل موثر بر شکل گیری کنش ها و رفتارها و نیات آنها، در این بین کردها از یک طرف خود را محروم از منابعی می دانستند که حق طبیعی آنها بود. تحقیق حاضر با هدف شناخت میزان هویت ملّی در بین شهروندان کُرد و رابطه آن با احساس عدالت به صورت ترکیبی از روش مطالعه کتابخانه ای و مطالعه میدانی انجام شد. در بخش مطالعه کتابخانه ای مبانی نظری هویت و احساس عدالت مورد بررسی قرار گرفته و نظرات اندیشمندان مختلف در مورد آنها بررسی شده است و در بخش مطالعه میدانی که به روش پیمایشی انجام شده، نظرات 299 نفر از شهروندان کُرد سنی و شیعه مذهب ساکن در شهرستان قروه به عنوان نمونه موردی از ابتدای خرداد ماه 1390 تا پایان تیرماه گردآوری شد و با استفاده از نرم افزار SPSS نظرات شهروندان مورد تحلیل قرار گرفت. در این پژوهش 151 نفر شهروندان کُرد شیعه مذهب و 148 نفر شهروندان کُرد سنی مذهب شرکت داشتند. بررسی رابطه میان احساس عدالت شهروندان کُرد با هویت ملّی با استفاده از آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد که بین احساس عدالت شهروندان و هویت ملّی آنان همبستگی معناداری به میزان 49/0 وجود دارد و هر چه احساس عدالت بیشتر باشد، هویت ملّی شهروندان بالاتر است. همچنین نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد که هر چه قدر احساس عدالت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و زبانی شهروندان بالاتر باشد، هویت ملّی آنان قو ی تر است. بطور مشابه، یافته های پژوهش، رابطه بین هویت ملّی و مشروعیت شهروندان را تأیید نمود.

امروزه عرصه پرهیجان تماشای مسابقات فوتبال در جامعه ای چندقومی همچون ایران، به عرصه نمایش و ابراز هویت های قومی تبدیل شده است. بر همین اساس تحقیق حاضر با هدف بازنمایی ابعاد هویت قومی در میان تماشاگران فوتبال، به روش تحلیل تماتیک انجام گرفته است. جامعه مورد مطالعه شامل هواداران سه تیم نساجی مازندران، فولاد خوزستان و تراکتور تبریز، از سه قومیت مازنی، ترک و عرب بوده است. روش نمونه گیری، هدفمند بود که تعداد 28 مصاحبه عمیق تا رسیدن به مرحله اشباع نظری انجام گرفت- 17 مصاحبه با استفاده از نرم افزار Nvivo8 کدگذاری و تحلیل شدند. یافته های حاصل از کدگذاری سه مرحله ای داده های کیفی نشان داد که تماشاگران حین تماشای بازی در ورزشگاه ها، هویت قومی خود را از طریق دو مؤلفه بازنمایی می کنند که هر یک از این مؤلفه ها خود دارای ابعادی هستند. این دو مؤلفه عبارت اند از: 1)تعلق قومی با واسطه ذهنی (فرهنگ، تاریخ، نژادپرستی، مذهب و اوصاف نمادین) ؛ 2)تعلق قومی با واسطه عینی(سرزمین، موسیقی، الگوی تغذیه، اسطوره ها و مفاخر، نرخ جمعیت، پوشش نمادین، زبان و نژاد). بنابراین می توان گفت عرصه تماشای مسابقات فوتبال دارای پتانسیل بازنمایی هویت قومی برای تماشاگران است که این امر اتخاذ سیاست های راهبردی را در راستای تقویت هویت ملی به منظور کاهش تنش ها، با عنایت به تفاوت های مبتنی بر هویت قومی می طلبد.