جهاد علمی

در اندیشه سیاسی اسلام اصل «حفظ عزت مسلمانان» و «نفی سلطه بیگانگان» از اهمیت خاصی برخوردار است. اقتدار علمی از لوازم مهم دو اصل یاد شده می باشد. تبیین فرایند جهاد علمی و بررسی جایگاه و زیرساخت های اقتدار علمی در اندیشه سیاسی اسلام موضوع اصلی نوشتار حاضر است. نویسندگان مقاله با محور قرار دادن اندیشه سیاسی اسلام و به ویژه بیانات مقام معظم رهبری، کوشیده اند؛ اولاً، فرایند جهاد علمی را به منظور رسیدن به اقتدار علمی تبیین کرده، ثانیاً، جایگاه اقتدار علمی در اندیشه سیاسی اسلام را روشن ساخته و ثالثاً، زیرساخت های اقتدار علمی، از قبیلِ «حقانیت دین اسلام»، «اسلام و علم»، «تبادل فکری» و «سلطنت علم» را توضیح دهند.

در این مقاله تلاش می شود با مروری بر مفاهیم علم، دانش، فرهنگ، جهاد، فرهنگ جهادی، جهاد علمی، جهاد فرهنگی و... در منویات و سخنان مقام معظم رهبری از سال 1368 تا 1394 با بهره گیری از راهبرد تحقیق داده بنیاد، الگوی جهاد علمی از دیدگاه معظم له شناسایی و ارائه شود. در این الگو، «برکت اسلام، خودجوشی، جوان گرایی، فرهنگ کار علمی، توجه به منافع غیر شخصی و سرمایه گذاری در حوزه علم» از مهمترین متغیرهایی است که ساختار «جهاد علمی» را ترسیم و تبیین می کند. پدیدة محوری در این الگو، عامل «فرهنگ» و توجه جدی و مؤکد به کار فرهنگی برای جهاد علمی است. از آنجا که معظم له جهاد علمی را یکی از بزرگترین فرائض می دانند، چنین برداشت می شود که باید حرکت علمی و جهاد علمی را راهبرد کلان و فریضه بزرگ همه آحاد جامعه دانست. در نهایت امکان تعمیم شخصیت علمی کشور ایران [به سایر کشورها]، نتیجه توجه، برتر دانستن و در اولویت قراردادن راهبردهای جهاد علمی و نتیجه و پیامد بی توجهی به راهبردهای مورد نظر، زیردست بودن، نداشتن ابتکار، ننگِ شاگرد باقی ماندن و در یک کلام «وابستگی طفیلی علمی»، از دیدگاه معظم له خواهد بود.

هدف: هدف از نوشتار حاضر، نشان دادن بازتاب روحیه و فرهنگ جهادی در عرصه فرهنگ دانشگاهی بود. نهاد علم و دانشگاه در هر جامعه ای، از اثرگذارترین نهادهای شکل دهنده سرنوشت و سرگذشت آن جامعه اند. در واقع؛ بخش ویژه ای از فرهنگ هر جامعه توسط قشر فرهیخته آن که در نهاد دانشگاه رشد و تربیت می یابند، شکل می گیرد. از این رو، فرهنگی که قشر علمی و دانشگاهی بین خود یا در میان دیگر اقشار جامعه بروز می دهد، می تواند مبنای سعادت و اصلاح یا شقاوت و انحراف جامعه قرار گیرد. روش: ضمن مرور مفاهیم و مبانی فرهنگ دانشگاهی در آثار معتبر علمی دنیا، با تکیه بر روش نظریه داده بنیاد متنی، به بررسی اندیشه های رهبر معظم انقلاب در خصوص نقش مدیریت و فرهنگ جهادی در عرصه علمی و دانشگاهی پرداخته شد. یافته ها: تبیین نظام مند و روشمند مؤلفه های اصلی و فرعی «روحیه جهادی» به عنوان یکی از اصلی ترین لایه های شکل دهنده فرهنگ برای دانشگاهیان(مدیران، اساتید و دانشجویان)، از مهم ترین یافته های پژوهش حاضر است. نتیجه گیری: هرگونه اقدام و تصمیم در فضای دانشگاهی، از جمله فرهنگ دانشگاه، از یک سو مستلزم درک پیچیدگی های آن است و از سوی دیگر، مستلزم فهم صحیح از حرکت در راستای اهداف انقلاب اسلامی، از جمله روحیه جهادی است.

جهاد یکی از الطاف و نعمت های بزرگ الهی است که از جانب پیامبر و اهل بیت(ع) بسیار سفارش شده و در قرآن بارها به آن تأکید شده است. جهاد نکردن منشأ بسیاری از انحرافات و یأس ها و گمراهی در زندگی می شود. یکی از راه های آرامش و پیشرفت در زندگی تقویت جهاد و تلاش در راه خداوند است. در این مقاله سعی شده است با توجه به «تفسیر المیزان» به چگونگی تأثیرات فردی و اجتماعی جهاد علمی در دانشگاه تراز انقلاب اسلامی پرداخته شود. گرچه جهاد و مبارزه چند قسم دارد، جهاد علمی با منطق قرآن سازگار و از آن به عنوان جهاد کبیر یاد شده است. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است، عمل کردن یا نکردن به این فریضه الهی در محیط علمی دانشگاه در مقیاس فردی و اجتماعی بسیار تأثیرگذار بوده و در سعادت و هلاکت دنیایی و اخروی فرد نیز نقش تعیین کننده ای دارد. امید است با تبیین اهمیت موضوع و تلاش خالصانه در جهت رفع نیازهای جامعه نقش دانشگاه تراز انقلاب اسلامی با سه وجه اساسی آن (نشاط علمی، معنوی و سیاسی) مورد توجه همگان قرار گیرد.

جهاد علمی جهت دادن به علم و علم آموزی در راستای کسب رضایت و تعالی ارزش های الهی و تلاش مضاعف همراه باتحمل دشواری برای کشف مجهولات و حقایق علمی است یکی از راه های پیشبرد اهداف جهاد علمی، آسیب شناسی و آفت زدایی، چالش ها و موانع مؤثر در عدم پیشبرد آن است که در آموزه های دینی به طرح و تبیین آن ها پرداخته شده است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی با بهره گیری از آیات و روایات، به تحلیل و بررسی این چالش ها و موانع فردی و اجتماعی پرداخته است. چالش های فردی را می توان تعصّب بی جا در عدم پذیرش آراء و نظریات علمی و معقول، پیش داوری بدون تعمّق، غرور علمی، فردگرایی، اتلاف وقت یا سرگرم شدن و تلاش در امور بیهوده، تأخیر در انجام کار، یأس و نامیدی از شکست دانست. چالش های اجتماعی را نیز می توان پس ران های اجتماعی در بستر جهاد علمی و ازخودبیگانگی دانست. شناخت این چالش ها و مانع زدایی از آن ها می تواند گامی مؤثر در جهت پیشرفت و اقتدار و تعالی جوامع اسلامی در رسیدن به خودکفایی علمی باشد.

تدبیر راهبرد مناسب برای مقابله با پدیده جنگ ترکیبی، از ضروریات گریزناپذیر جوامع در عصر نوین است. پژوهش حاضر با هدف بررسی راهبردهای قرآنی مقابله با جنگ ترکیبی دشمن در نظام راهبردی سه جانبه مؤثر (کوتاه مدت-بلندمدت-فرایندی) صورت گرفته است. در تبیین مسئله از روش تحقیق کیفی تحلیل مضمون استفاده شده است. به این ترتیب که ضمن بیان چارچوب نظری «جنگ ترکیبی» و تحلیل استراتژی مواجهه متناسب همه جانبه، به شاخص ترین راهبردهای منبعث از تعالیم وحیانی و نگره قرآنی آیت الله خامنه ای در مواجهه با جنگ ترکیبی دشمن، با تأکید بر نظام جامع «جهاد ترکیبی اسلام» پرداخته شده است. در تحلیل مسئله با بررسی شرایط مؤثر، ابتدا راهبرد کوتاه مدت با تأثیرگذاری مستقیم و سپس راهبرد زیربنایی بلندمدت با پیشران های اثرگذار و نهایتاً راهبرد فرایندی جامع در گام های عملیاتی نظامند و روشمند برای مقابله با جنگ ترکیبی دشمن مبتنی بر تعالیم قرآنی طرح شده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است سه راهبرد «جهاد ترکیبی» و «جهاد تبیین» و «جهاد علمی» که ریشه در آموزه های قرآنی دارند، مهمترین سازوکار برای مقابله با جنگ ترکیبی دشمن است. همچنین رویکرد عمده تعالیم اسلام در جهاد ترکیبی، با توجه ویژه به شرایط و پیشراهای مؤثر بر سه بخش: الف) راهکارهای شناختی نظیر تعمیق شناخت، بصیرت و تقویت باور ایمانی جامعه و...؛ ب) راهکارهای انگیزشی اسلام نظیر تقویت فرهنگ استکبارستیزی و انگیزه پایداری بر حفظ اصول؛ ج) راهکارهای عملیاتی و الگوی رفتاری نظیر اشراف اطلاعاتی و تدابیر عملیاتی توسط نهادهای اجرایی در گامهای مؤثر آن، سفارش نموده است.