سازمان جهادی

در جریان انقلاب اسلامی و تحولات آن نهادهای جدیدی شکل گرفت که با سازمانهای مرسوم تفاوتهای اساسی داشت. مطالعه این نهادها کم و بیش از دیدگاه های متفاوت از جمله مدیریت جهادی مورد توجه قرار گرفته است. از دید اخلاق فضیلت نیز می توان این نهادها را مورد بررسی قرار داد. اخلاق فضیلت یکی از مهمترین نظریه های اخلاقی است که در حوزه های گوناگون از جمله مدیریت در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است؛ لذا از این نظریه می توان در حوزه مدیریت و سازمان استفاده، و به سمت سازمانهای فضیلت محور حرکت کرد. انقلاب اسلامی زمینه شکل گیری سازمانهای فضیلت محور را ایجاد نمود. در این پژوهش سعی شد سازمان فضیلت محور، مؤلفه ها و ویژگیهای آنها در انقلاب اسلامی با توجه به دو نهاد انقلاب اسلامی جهاد سازندگی و کمیته انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. روش این پژوهش، کیفی است که از طریق مصاحبه با فعالان این دو نهاد انجام شده است که این مصاحبه ها بر اساس تحلیل مضمون (تماتیک) مورد تحلیل قرار گرفته است. در نهایت، مؤلفه های سازمان فضیلت محور که شامل فضیلتهای همرشدی، تقوای سازمانی، اخوت سازمانی، حکمت، ایثار همه گیر، شجاعت، اخلاص، مجاهدت مستمر، اسوگی مدیر و انعطاف پذیری است، ارائه شده است.

در سالهای اخیر در گفتمان علمی مدیریت، مباحثی پیرامون «مدیریت جهادی» بروز و ظهور یافته است اما جای خالی بررسی سازمانهای جهادی مشهود است. به عبارت دیگر شاید ما مدیران جهادی داشته باشیم ولی این مدیران در بستر سازمانهای بروکراتیک امروزه ایران توانایی ایفای نقش فعال ندارند. در این پژوهش، مؤلفه های اصلی سازمانهای جهادی شناسایی و توصیف می شود. بدین منظور 35 مصاحبه عمیق با دست اندرکاران سازمانهای جهادی اعم از سیاستگذار، مدیر، کارمند، پژوهشگر و استاد دانشگاه شامل سازمانهای جهادی اوایل انقلاب و سالهای اخیر صورت گرفت که داده های خام پژوهش استخراج، و به کمک روش تحلیل مضمون به استخراج، مقوله بندی و در نهایت توصیف عناصر اصلی سازمانهای جهادی پرداخته شده است. در این پژوهش 70 مؤلفه سازمان جهادی استخراج شد که این 70 مؤلفه در 12 حوزه راهبردها، سیاستهای کلان، ویژگی نیروی انسانی، تعاملات، فرهنگ، ویژگیهای رهبران، آموزش و رشد، ساختار، تصمیم گیری، ارزیابی و نظارت، نظام حقوق و دستمزد و توصیف پیرامونی سازمان جهادی تقسیم بندی گردید. همپوشانی و یکپارچگی داده ها نشاندهنده اتقان و اعتبار پژوهش است.

در راستای ضرورت طراحی مدل های بومی در حوزه علوم انسانی و به خصوص حوزه مدیریت و سازمان، هدف پژوهش حاضر طراحی مدل سازمان جهادی به عنوان مدلی بومی می باشد. به منظور دستیابی به این هدف، مدل سازمان جهادی از طریق اجرای سه مرحله طراحی شده است، طوری که در مرحله اول، از طریق مطالعه و مرور ادبیات و پیشینه مرتبط با مفهوم سازمان جهادی، شاخص های اولیه طراحی مدل شناسایی شد. در مرحله دوم از طریق اجرای مصاحبه های نیمه ساختاریافته با 10 نفر از خبرگان مرتبط با حوزه جهاد و با توجه به پیش فرض های مدل سازمان، مدل اولیه سازمان جهادی به شیوه ای کیفی طراحی شد. در مرحله سوم، اعتباریابی مدل از طریق سه دور دلفی در میان 15 نفر از خبرگان و تحلیل داده های حاصل، انجام گرفت. در نهایت مدل سازمان جهادی در قالب سه بعد اصلی (بعد ساختاری، بعد رفتاری و بعد زمینه ای)، 12 رکن سازمانی و 36 شاخص طراحی و پیشنهاد شد. بر مبنای مدل طراحی شده، در بعد ساختاری، سازمان جهادی سازمانی متشکل از واحدهای اجرایی با پیچیدگی، رسمیت و تمرکز در سطح پایین می باشد. همچنین در بعد زمینه ای، سازمان جهادی سازمانی است که از طریق اجرای طرح های جهادی برگرفته از نیازهای مردمی، در قالب تیم های کاری کوچک به دنبال رشد و پویایی می باشد. همچنین در بعد رفتاری، حمایت از کارکنان توسط رهبری سازمان، اشاعه ویژگی های اخلاقی تواضع، دیگرخواهی و شجاعت در سازمان و وجود فضای معنوی مبتنی بر صمیمیت و ارزش های دینی، از ویژگی های مشخصه یک سازمان جهادی می باشند.

تحقق اهداف متمایز و متعالی انقلاب اسلامی در راستای رشد و کمال آحاد جامعه و بسط عدالت، منوط به استفاده از الگوی مدیریتی متناسب با آن است. چنین الگویی برخاسته از مبانی منحصر به فردی است که با مبادی ماده بنیاد فکری و تمدنی غرب در تعارض است. الگوی مدیریتی و سازمانی مطلوب برای مدل تمدنی در افق انقلاب اسلامی، مبتنی بر ارزش های الهی است. یکی از غنی ترین مفاهیم و الگوهای مدیریتی مطرح در چارچوب کمال محور تمدن اسلامی، سبک "مدیریت جهادی" است. این پژوهش کیفی به دنبال شناسایی و تبیین ابعاد مدیریت جهادی در قالب الگویی نظام مند و با بهره گیری از نظریه داده بنیاد می باشد. یافته های کیفی تحقیق به وسیله نرم افزار MAXQDA تحلیل شده و نهایتا مدل پارادایمی مدیریت جهادی تبیین می شود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که مدیریت جهادی دارای ابعاد اصلی ارزش، نگرش و رفتار در سطح فرد و فرهنگ، ساختار و فرآیند در سطح سازمان می باشد که خود به مقوله های فرعی تقسیم می شوند. سپس با توجه به نتایج به دست آمده شرایط علّی، مقوله محوری، زمینه، راهبرد، شرایط مداخله گر و پیامد مدیریت جهادی به روش نظریه داده بنیاد استخراج گردیده اند

تاکنون در خصوص عناصر سازمان جهادی، تحقیق منسجمی صورت نگرفته است و تبیین و تئوریزه کردن اجزا و عناصر این نوع سازمان در سطوح کلان، میانی، و خرد شایان توجه است. بنابراین، هدف این تحقیق شناسایی عناصر سازمان جهادی از یک طرف و تعیین ارتباط این عناصر با اثربخشی سازمانی از طرف دیگر است. در همین راستا، ابتدا از طریق تحلیل محتوای کیفی و بر محوریت اندیشه مقام معظم فرماندهی کل قوا، و منابع علمی و اسلامی، عناصر سازمان جهادی در سه مقوله انسانشناختی، ساختاری، و سیاستگذاری شناسایی شد و سپس اجزای این 3 مقوله از طریق اجرای پنل دلفی در بین 8 متخصص علوم اجتماعی  و در دو مرحله شناسایی شد. در خصوص اعتبار یافتههای تحقیق باید گفت که در کل فرآیند اجرای مرحله دلفی سعی شد علاوه بر پنل، از تعدادی خبره حوزه مدیریت جهادی در کنترل سؤالات اولیه استفاده بهعمل آید. روایی و پایایی مرحله کمی تحقیق هم به ترتیب با اتکا به خبرگان و ضریب الفای کرانباخ بوده است.  مساعدت نظری تحقیق، شناسایی و دستهبندی ابعاد انسانشناختی، ساختاری، و سیاستی سازمانهای جهادی و تعیین ارتباط آنها با اثربخشی سازمانی است. بر اساس یافتههای تحقیق، 16 مفهوم /مضمون مرتبط با انسانشناسی،13 مفهوم /مضمون مرتبط با ساختارها و 11 مفهوم /مضمون مرتبط با سیاستگذاری، شناسایی و دستهبندی شد. در مرحله دوم تحقیق از طریق مدلسازی معادلات ساختاری و نمونهگیری تصادفی از یکی از مراکز نزاجا میزان تأثیر عناصر سازمان جهادی بر اثربخشی سازمان مورد آزمون قرار گرفت. بر اساس یافتههای تحقیق، تأثیر سازمان جهادی بر اثربخشی سازمانی مثبت و معناداری میباشد. همچنین تأثیر ساختار سازمان جهادی و انسانشناسی سازمان جهادی بر اثربخشی مثبت میباشد و بالأخره، در این تحقیق تأثیر سیاستگذاری بر اثربخشی معنادار نبود.  نتیجه نهایی این است که انسانِ جهادی با سیاستگذاریهای خوب در بستر ساختارهای پویا میتواند اثربخشی سازمانی را ارتقاء دهد.

مطالعه پیش روی، با هدف بررسی تأثیر تعهد کاری و مشارکت کارکنان بر سازمان جهادی با میانجی گری رهبری تحول گرا در سازمان تأمین اجتماعی استان اصفهان انجام شده است. روش تحقیق توصیفی- همبستگی از نوع علی و جامعه آماری شامل کارکنان سازمان تأمین اجتماعی استان اصفهان به تعداد 1399 نفر در 44 شعبه و نمونه ای برابر 149 نفر با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای از نوع تک مرحله ای بوده است. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه های استاندارد تعهدکاری، مشارکت کارکنان، رهبری تحول گرا و سازمان جهادی بود که روایی محتوایی آن تأیید و سپس پایایی آن ها با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب برابر با 80/0، 77/0، 86/0و 90/0 برآورد شد. یافته های این مطالعه نشان داد که تعهدکاری (58 درصد) و مشارکت کاری (4درصد) بر سازمان جهادی و ابعاد آن بین کارکنان سازمان تأمین اجتماعی استان اصفهان تأثیر داشته (05/0>P)، اما رهبری تحول گرا، در میانجی گری رابطه بین مشارکت کاری و ابعاد آن، همچنین تعهدکاری و ابعاد آن بین کارکنان سازمان تأمین اجتماعی استان اصفهان ناکام بوده است (05/0<P). به نظر می رسد کارکنان با تعهد بالا و کارکنانی که در تصمیم گیری ها در سازمان نقش دارند، می توانند بر ابعاد مختلف ساختاری، زمینه ای و رفتاری سازمان جهادی مؤثر باشند.

مدیریت جهادی برگرفته از الگوی مدیریت اسلامی و توأم با روحیه جهادی است که در گام دوم انقلاب و در شرایط حساس کنونی، نقش کلیدی و حیاتی دارد. هدف از این پژوهش تدوین مدل مدیریت جهادی در شرکت های تابعه وزارت نیرو بوده است. این پژوهش از جهت روش تحقیق، کیفی و کمّی است. در بخش کیفی با تکنیک مرور سیستماتیک ادبیات، 190 شاخص از مبانی نظری استخراج و به وسیله پرسش نامه ای بر مبنای طیف لاوشه و لیکرت و با طی مراحل دلفی، به 32 شاخص تقلیل پیدا نمود که با تفکیک شاخص ها در ابعاد اصلی ساختاری، رفتاری و زمینه ای با نظرسنجی از خبرگان، مدل مفهومی اولیه استخراج شد. بررسی روایی و غربالگری شاخص ها توسط خبرگان سازمانی شامل 25 نفر از خبرگان شرکت های تابعه ی وزارت نیرو با مدرک کارشناسی ارشد به بالا و با سوابق کاری بیش از بیست سال انجام شده است. در بخش کمّی نیز با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی و با نرم افزار Spss، شاخص ها در قالب دسته هایی به عنوان مؤلفه قرارگرفته و این مؤلفه ها با توجه به بارعاملی شاخص های ذیل آن و هم چنین مبانی نظری، نام گذاری شدند. بعد از تأایید مدل در جامعه خبرگان با نرم افزار Smart Pls، آزمون مدل در جامعه آماری و با حجم نمونه 323 نفر که با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شدند، با استفاده از نرم افزار Lisrel انجام شد و مدل نهایی با 3 بُعد و 10 مؤلفه و 27 شاخص تاییدگردید که بُعد ساختاری شامل مؤلفه های سیاست گذاری آینده نگر، حق محوری و شایسته گرایی، بُعد رفتاری شامل مؤلفه های عقلانیت مؤمنانه، توکل فعالانه، مسئولیت پذیری حرفه ای، استعداد کاری و بُعد زمینه ای شامل مؤلفه های بصیرت انقلابی، خوداتکایی و فرهنگ جهادی می باشد. ضمناً توصیه می شود با نهادینه سازی این مدل در این شرکت ها، با ترویج مدیریت جهادی، در راستای تحقق اهداف سازمانی گام برداشت.