شکل هستی

تلاش برای شکل گیریِ علوم انسانی اسلامی، نیازمند تبیین الگوی معرفتی (پارادایم) حاکم بر آن فضای علمی است. در الگوهای معرفتی، مبانی هستی شناسانه، معرفت شناسانه، انسان شناسانه و ارزش شناسانه ارائه می گردد. مبنای هستی شناختی، زیرساخت بقیه مبانی نیز هست. نقطه مرکزی در گزاره های هستی شناختی، «شکل هستی» است و تلاش برای پاسخ به این سوال که: هستی (به معنی کل عالَمِ وجود) چه شکلی دارد، ماموریت هر الگوی معرفتی کلان است. عرضه این سوال به قرآن و استنطاقِ آن برای اکتشاف دیدگاه قرآن، از قدم های اساسی برای شکل گیریِ علم دینی و علوم انسانی اسلامی است. این مقاله، با عرضه سوال فوق به قرآن، و تحلیل آیات مرتبط با مراتب هستی، به این نتیجه دست یافته است که: «هستی» به صورت یک «شبکه » است و همه موجودات در یکدیگر اثرگذار و اثرپذیر هستند و روابط میان آنها به صورت «برآیندی» است و می توان کل آن را در قالب یک «مخروط یا هِرم» به تصویر کشید که از وجود بینهایت آغاز شده است و با طی مراتب شش گانه «عالَم مشیّت و امر، لوح محفوظ و مفاتیح الغیب، عرش و روح، کرسی، ملائک، سماوات»، به عالم ارض و ماده رسیده است، و برای دست یابی به حقیقتِ هر پدیده ای باید روابط آن در کل شبکه هستی را در نظر گرفت.