آیتی بیرجندی

مقامات الأبرار یکی از آثار ارزشمند و منشآت زیبای فقیه برجسته، محمّدحسین آیتی گازاری است، که آن را، در قالب مثنوی مشتمل بر پنج دفتر، به رشته ی نظم کشیده و هر دفتر را به موضوعی ویژه اختصاص داده است. آنچه در این پژوهش مورد تأمّل و بررسی قرار گرفته، دفتر دوم این منظومه، با عنوان «مدرسه الحکمه» می باشد که شاعر با بهره گیری از آیات قرآن و احادیث شریفه ی معصومین، حکمت هایی درس آموز و پند دهنده به مخاطبان ارائه می دهد. مقاله ی حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، سعی نموده به سؤال محوری پژوهش،  ناظر به کنکاش لفظی و محتوایی موضوعات مواج در دفتر دوم مقامات الابرار، پاسخ دهد. نتایج پژوهش مبیّن این نکته است که شاعر، به لحاظ ساختار، داستان «یوزاسف و بلوهر» را که علامه مجلسی از آن تعبیر به گنجینه ی حکمت نموده، در تعداد 2850 بیت با عناوینی متناسب تنظیم کرده و در هر قسمت به اقتضای موقعیت، تلمیحی لفظی یا محتوایی به آیات قرآن یا حدیث داشته است که بسامد لفظی آن بیش از نیمی از مجموع ابیات را دربر می گیرد. محتوای ابیات نیز با بیشترین بسامد دربردارنده ی مضامین قرآنی و حدیثی است؛ به گونه ای که قسمت اعظم ابیات در حیطه ی موضوعات مختلف اخلاقی و تربیتی آمیخته به معانی و محتوای قرآن بیان شده است که برآیند آن در تصویر حکمت هایی اخلاقی و تربیتی تجلّی یافته و در واقع  می توان آن را منظومه ای بی نظیر در باب تربیت و اخلاق برشمرد.