درخت دانش

اندیشه پیشرفت را از پیش فرض های مدرنیته غرب دانسته اند که اگر این را بپذیریم، باید آن را در شمار محورها و مبانی فلسفه اوایل دوران مدرن جای دهیم و برای دکارت که او را به مثابه پدر فلسفه مدرن می شناسند در شکل گیری این اندیشه نقشی به سزا قائل شویم. میان تفکر فلسفی غرب و تبدیل آرمان پیشرفت به یکی از واقعیات مسلم تمدن غرب، پیوند وثیقی در کار است که این امر را روشن تر از همه جا، می توان در نظام فکری دکارت دید. بن مایه مقاله پیش رو تغییرموضعی است که در نگاه طلایه داران دوران مدرن به رسالت فلسفه در عالم رخ داده است. در این نوشته می کوشیم نشان دهیم که برای تحقق اندیشه پیشرفت، پیش شرط هایی بایسته می نمود که این پیش شرط ها اگرچه نه منحصراً، به بهترین و کامل ترین صورتش در تفکر فلسفی غرب محقق شده است.

هدف از طبقه بندی یا رده بندی، مجزا ساختن دانش ها از یکدیگر نیست بلکه در عین تشخیص آن ها، نشان دادن روابط و همبستگی دانش ها با یکدیگر و روشن نمودن وحدت علوم است. روش پژوهش بکار گرفته شده در این پژوهش روش تحلیل محتوا است. ابزار گردآوری داده ها، پژوهش های پیشین است که در موضوع درخت دانش دکارت انجام شده است. نظرات دکارت و انتقاداتی که توسط پژوهش های قبل شده مورد مطالعه و دلایل اضمحلال آن به بحث گذاشته شد . نتایج این پژوهش نشان داد که دلایل اضمحلال طبقه بندی دکارت عبارتند از: وحدت گرایی و در برنگرفتن جامع علوم اعم از علوم کمی و رفتاری و علوم انسانی،عدم توجه به علوم انسانی به طور کلی، در نظر نگرفتن ارتباط بین همه علوم و همچنین ارتباط علوم با نیاز های انسان، طبقه بندی دانش به جای طبقه بندی علم، علم از نظر معنا شناسی عام تر از دانش است، قراردادن علومی که امروز مستقل هستند به عنوان زیر مجموعه ریاضی و متافیزیک، در طبقه بندی دکارت فقط سلسله مراتب در نظر گرفته شده و رابطه ها و بین رشته ای بودن علوم لحاظ نشده است.

در این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و با سنجش همانندی های داستان گسیل کردن پادشاه، فرستاده ای را به هند برای یافتن درختی که دورکننده مرگ و پیری است با درخت ویسپوبیش یا همه تخمه و خویشکاری های سیمرغ در حماسه ملی، نشانه هایی از پیوند پندار و اندیشه مولوی با بنیان های اندیشگانی اسطوره ای، فرادید نهاده شده است. آنچه از این بررسی به دست آمد بدین گونه است که اگرچه داستان فرستادن کسی به هندوستان برای یافتن گیاه یا درختی ویژه و درمان بخش، پیش از مثنوی در آثار دیگری بویژه شاهنامه و کلیله و دمنه بازگو شده، ویژگی هایی که مولوی برای درخت درمانگر و چیستی و توانایی های خرد بازگو می کند، یادآور داستان و شخصیت سیمرغ است که بر فراز درخت ویسپوبیش در دریای فراخکرد جای دارد. همچنان که درخت همه تخمه در اسطوره، درمانگر دردها و دور کننده مرگ است، درختی که در سخن مولوی از آن سخن می رود، دورکننده ناآگاهی و نادانی دیگر نمودهای مرگ است. اگر فرستاده پادشاه برای یافتن درخت، به هندوستان رهسپار می شود، درخت اسطوره ای نیز در هندوستان است. دریای محیط در سخن مولوی بازتابی از دریای فراخکرد اسطوره ای می تواند بود و افزون بر این، مولوی در سخن عرفانی خود، برخی ویژگی های سیمرغ اسطوره ای همچون «دانایی» و «توانایی در بلندپروازی» را به جبرییل چونان نماینده دانایی و عقل فعال که پر دارد و بلند پرواز است نیز داده است.