زندگی پس از مرگ

تحقیق حاضر با عنوان «بررسی جامعه شناختی نگرش مردم نسبت به جهان پس از مرگ» با هدف بررسی عوامل مؤثر بر نگرش مردم به جهان پس از مرگ انجام شده و به روش پیمایشی صورت گرفته است. جامعه آماری تحقیق شامل 170 هزار نفر از جمعیت بیست سال به بالای مردم شهر بابل است و حجم نمونه ای به تعداد سیصد نفر با استفاده از فرمول کوکران محاسبه شد. روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای و نیز ابزار پرسش نامه محقق ساخته با طیف لیکرت برای گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرار گرفته است و اطلاعات با آزمون اسپیرمن، آزمون من ویتنی، رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر، تجزیه و تحلیل شده است. یافته های تحقیق نشان داد که نگرش 49 درصد از پاسخگویان به جهان پس از مرگ در حدّ متوسط با نگرش اسلام به جهان پس از مرگ همسو بوده و نگرش 35 درصد آنان به طور کامل با نگرش اسلام همسو بوده است. همچنین میان میزان دین داری، سن و احساس محرومیت و متغیر وابسته رابطه معناداری وجود دارد و میان متغیرهای مستقل جنسیت، ریسک پذیری و پایگاه اقتصادی اجتماعی و متغیر وابسته تحقیق رابطه معناداری وجود ندارد. براساس رگرسیون چند متغیره، متغیر های دین داری بیشترین تأثیر را بر متغیر وابسته تحقیق داشته اند. نتایج تحقیق نشان دادند که هرچه میزان دین داری، احساس محرومیت و سن مردم افزایش می یابد، نگرششان نسبت به جهان پس از مرگ با نگرش اسلام همسوتر می شود. براساس نتایج رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر، بُعد اعتقادی بیشترین اثر مستقیم را بر متغیر وابسته داشته و بُعد پیامدی بیشترین اثر غیرمستقیم را بر نگرش مردم نسبت به جهان پس از مرگ داشته است.

کارکردگرایی نقش، یکی از روایت های کارکردگرایی در فلسفه ذهن معاصر و از زیرشاخه های کارکردگرایی نقش علّی است. بر اساس این روایت، برخی حالات و ویژگی های نفسانی، مرتبه دوم و کارکردی (به معنای علّی) معرفی شده و بر تحویل ناپذیری آنها به تحقق گرهای مادی یا غیرمادیِ نقش های یادشده تأکید می شود. به طور ویژه کارکردگرایی نقش در توصیف رابطه حالات نفسانی و حالات بدنی و مغزی، از مفهوم مابعد طبیعی تحقق استفاده می کند. این مقاله پس از ارائه شرحی مختصر از مؤلفه های محوری کارکردگرایی نقش و به ویژه روایت مادی انگارانه آن، استدلالی در جهت نشان دادن ناسازگاری درونی مادی انگاری مبتنی بر کارکردگرایی نقش ارائه کرده است. سپس با اشاره به اینکه کارکردگرایی نقش مستلزم مادی انگاری نیست، کوشیده است با نادیده انگاشتن ناسازگاری یادشده، تأثیر پذیرش کارکردگرایی نقش را بر مسئله امکان زندگی پس از مرگ بررسی کند و به برخی از مزایا و نیز دشواری های صورت بندی زندگی پس از مرگ بر اساس کارکردگرایی نقش بپردازد.

مصر باستان، از اولین تمدن های بزرگ بشری است که آثار باستانی و نقاشی های فراوانی از آن بجای مانده است. معماری مصر باستان دارای ویژگی های منحصربه فردی بوده که برجسته ترین آن ها، وجود مقابر و معابد عظیم سنگی و به دور از شهرها است؛ در حالی که از شهرها و کاخ های آن ها، بدلیل استفاده از مصالح کم دوام، بجز چند مورد محدود که به شدت ویران شده اند، اثری باقی نمانده است. این روند در تمام دوره های تاریخی معماری مصر باستان دیده می شود. هدف از این مقاله، پیدا کردن ارتباط بین ویژگی های بارز معماری و هنر مصر باستان و جهان بینی مردم این سرزمین است. در این مقاله که به روش کیفی انجام شده، ابتدا به کمک روش مطالعه کتابخانه ای، به گردآوری اطلاعات مربوط به مفاهیم زمان، مرگ و دین در مصر باستان، جهت فهم جهان بینی آن ها، پرداخته شده است، سپس به کمک داده های بدست آمده و مشاهده آثار معماری و نقاشی، به تحلیل ارتباط میان این آثار و جهان بینی مردم این سرزمین پرداخته شده است. دو دیدگاه اصلی در جهان بینی مصریان باستان شامل نگاه مادی به این جهان و جهان پس از مرگ و همچنین اعتقاد به برتری و جاودانگی جهان پس از مرگ نسبت به این جهان وجود دارد که نحوه ارتباط این دو تفکر با هنر نقاشی و معماری این سرزمین بررسی و تحلیل شد.

انسان به طبیعت آگاهی و خواست خود زندگی را می طلبد ، به زندگی می اندیشد ، از آن محافظت می کند و از هر چه بر ضد آن باشد می گریزد. مرگ ، به ویژه آن گاه که پایان مطلق زندگی تلقی شود ، بیش تر از هر چیز دیگری هراسناک می شود. هرچند اموری در زندگی برای انسان ناخوشایند باشد، ناخرسندی به اصل زندگی سرایت نمی کند و او به زندگیِ بدون آن امور می اندیشد. اصل اعتقاد به زندگی ، بقا و جاودانه بودن آن به طور اطمینان آوری به پیغام پیامبران خداوند تکیه زده است. در میان دانشوران ، فیلسوفان نیز برای اصل زندگی پس از مرگ دلایلی آورده اند. در میان دلایل متقن بر زندگی پس از مرگ ، دلیلی که افزون بر اتقان ، امکان ورود سریع و عمیق به عقل عام بشری را د، بهتر و برتر از دلیل های دیگر است. در این مقاله می کوشیم تا چنین دلیلی بر زندگی پس از مرگ نشان داده شود ، دلیلی که به چیزی جز تأمل و تدبر وابسته نیست و در دسترس همگان است.

در پاسخ به پرسش متافیزیکی امکان زندگی پس از مرگ، برخی امکان زندگی پس از مرگ را با مادی انگاری سازگارتر می یابند تا مجردانگاری. لین بیکر از مشهورترین فیلسوفان دین معاصر است که از این ایده دفاع کرده و با به کارگیری تعبیر «تقوم»، برای صورت بندی آن تلاش کرده است؛ اما تلاش او واکنش هایی را برانگیخته است. برخی از مخالفان، مشکل اصلی دیدگاه او را ناسازگاری درونی ایده های او می دانند که در طرح کلی او برای پاسخ گویی به مسئله زندگی پس از مرگ نقشی محوری بر عهده دارد؛ یعنی ایده «وحدت بدون این همانی». این مقاله در مسیری نزدیک و نه منطبق بر این خط انتقادی حرکت می کند. نشان دادن اینکه تأکید بر وحدت و همزمان نفی این همانی، علی الاصول ناسازگارند، هدف این مقاله نیست؛ بلکه نویسندگان در پی آن اند که نشان دهند ایده «وحدت بدون این همانی» یا مادی انگاری غیرتحویلی فارغ از اینکه علی الاصول قابل دفاع هست یا خیر، در عمل با به کارگیری مفهوم تقوم توسط بیکر، صورت بندی روشنی نمی یابد؛ بنابراین طرح کلی بیکر به شدت ابهام دارد. در بخش پایانی مقاله، کوشیده ایم با لحاظ امکان های مفهومی در ادبیات جاری متافیزیک معاصر، به ویژه مفهوم تحقق، راه های برون رفت از ابهام را بررسی کنیم.

این مقاله تلاشی است در جهت تحلیل مفهوم فرارویدادگیِ نفس بر بدن (یا حالات مغزی عصب شناختی) و بررسی تأثیر اذعان به چنین رابطه ای میان نفس و بدن بر مسئله زندگی پس از مرگ. مدعای این مقاله این است که مفهوم فرارویدادگی (که اجمالاً به معنای تأکید بر هم تغییری، وابستگی هستی شناختی و بی طرفی نسبت به تحویل پذیری است)، فاقد توان تبیینی کافی برای صورت بندی فیزیکالیستی مسئله رابطه نفس و بدن است. از این روی، حداکثر می تواند شاخصه هایی را در توصیف رابطه آن ها در اختیار نهد. شاخصه هایی که از یک سو با نسخه هایی از زندگی پس از مرگ که مبتنی بر دوگانه انگاری افلاطونی دکارتی باشند، ناسازگاری دارد و از سوی دیگر، صرفاً دلالت فیزیکالیستی نداشته و افزون بر نسخه هایی از زندگی پس از مرگ که با فیزیکالیسم سازگارند، با نسخه های یگانه باورانه و البته غیرفیزیکالیستی و غیرتحویلی نیز سازگارند.

در فلسفه ذهن معاصر، برخی با ارائه مدلی تلفیقی از کارکردگرایی و نظریه این همانی، به دنبال تحویل حالات نفسانی به حالات بدنی و فیزیکی و به این ترتیب تحویل شخصیت آدمی به بدن و دستگاه عصبی او هستند. از آنجا که این رویکرد از یک سو می تواند به عنوان مدل تکامل یافته و جرح وتعدیل شده نظریه این همانی به شمار آید، گاهی مدل «کارکردی تحویل» یا «این همانی کارکردی» خوانده می شود. از دیگر سو، همین رویکرد، از آنجا که نسخه ای از کارکردگرایی نیز به شمار می آید، گاهی با عنوان «کارکردگرایی تحققگر» نیز خوانده می شود. در این مقاله استدلال شده است که دفاع از امکان زندگی پس از مرگ بر اساس این رویکرد تقریباً هیچ مزیتی در مقایسه با سایر صورت بندی های فیزیکالیستی امکان زندگی پس از مرگ نخواهد داشت؛ چرا که این ایده عملاً، برای دور ماندن از مشکل ناسازگاری درونی، به نسخه ای از نظریه این همانی نوعی و یا این همانی نمونه ایِ شخص و بدن تبدیل می شود. به این ترتیب در به کارگیری مفاهیمی چون «تحقق» به منظور تبیین رابطه شخص و بدن و همچنین دفاع از تحقق پذیری چندگانه شخص ناکام خواهد بود.

عصر دیجیتال با تکیه بر فناوری های اطلاعاتی فرصت حضور افراد و آثار آن ها را در اینترنت و شبکه های اجتماعی فراهم آورده است. حجم زیادی از فضای وب را اطلاعات کاربرانی اشغال کرده که از دنیا رفته اند. شرکت های استارت آپ تجاری با هدف کسب درآمد به کسب و کاری با عنوان صنعت زندگی دیجیتال پس از مرگ (DAI) روی آورده اند. هدف از این مقاله معرفی صنعت دیجیتال پس از مرگ و تبیین ضرورت تدوین چارچوب اخلاقی برای این صنعت است. روش پژوهش حاضر سندی یا کتابخانه ای و متکی به رویکرد تحلیل مفهومی است. بر اساس یافته های پژوهش، صنعت زندگی دیجیتال پس از مرگ، چهار دسته از خدمات پس از مرگ را در بر می گیرد: 1- خدمات مدیریت اطلاعاتی 2- خدمات پیام رسان پس از مرگ 3- خدمات یادبود و گرامی داشت آنلاین 4 - خدمات خلق دوباره. حفظ یا حذف کاربران در فضای دیجیتال به سیاست ها و چارچوب اخلاقی ویژه ای نیاز دارد که این شرکت ها برای تضمین شأن و کرامت انسانی، حریم خصوصی و دیگر مسائل مرتبط اخلاقی باید این چارچوب ها را در نظر بگیرند. توسعه و رشد بقایای دیجیتال پس از مرگ در شبکه های اجتماعی مسائل و مشکلات اخلاقی پیچیده ای را پدید می آورد که به بررسی دقیق نیاز دارند.

کسی نیست که با پرسش از زندگی پس از مرگ روبه رو نشده باشد. از آنجا که پیامبران الهی و اوصیای ایشان پیغام الهی را در باره زندگی پس از مرگ به مردم ابلاغ کرده اند، در این پژوهش تلاش می شود نشان داده شود درک ضرورت این ابلاغ در نهاد هر انسانی هست و شناسایی آن تنها نیازمند آشکارسازی است؛ از این رو به روش عقلی روشن می شود نظام احسن آن گاه درک خواهد شد که هیچ بخشی از آن نادیده گرفته نشود. اگر جهان طبیعت بدون جهان پسین وارد عقل شود، در برابر پرسش های عقل نظری به خلأ تبیین بر می خورد. این خلأ تبیین در عقل عملی حکایت دیگری دارد. عقل عملی نه تنها آدمی را به سوی فعل اخلاقی سوق می دهد و او را بدان مکلف می سازد، بلکه جهان اخلاق را در کنار جهان طبیعت قرار می دهد تا معقولیت آن را به اتمام رساند. عقل بدون جهان اخلاق و زندگی اخلاقی در پس زندگی در طبیعت نمی تواند از معقولیت عمل اخلاقی پشتیبانی تام کند. در این نوشتار می کوشیم تا با استفاده از مفاهیم اخلاقی بر ضرورت وجود جهان دیگر استدلال کنیم. این استدلال با بهره مندی از مقدماتِ در دسترس همگان می کوشد خود را به مرتبه احتجاج برساند. نقطه عزیمت این استدلال، فهم عام از مفهوم اخلاقی «وظیفه» است.

استفن لیمن مدعی است؛ 1- در موقعیت های واقعی شخص از قوی ترین دلایل برای انجام وظیفه اخلاقی برخوردار است. 2- اگر خدا و زندگی پس از مرگ نباشد، موقعیت هایی وجود خواهد داشت که اخلاقی بودن در آنها مستلزم آن است که شخص دست به فداکاری های بزرگ بزند، به نحوی که در قیاس با آنچه می کند از فواید کمتری بهره مند شود. و 3- در شرایط 2 شخص از قوی ترین دلایل برای انجام وظیفه اخلاقی برخوردار نیست. لیمن مدعی است این سه گزاره در خصوص هنجارهای اخلاقی قابل دفاع اند و بی آنکه وجود خداوند را پیشاپیش مفروض گرفته باشند، به غلبه خداباوری در برابر طبیعت باوری می انجامند. در این مقاله، مدعیات اصلی استدلال او ذیل دو آموزه دلیل و آموزه شرطی بررسی شده است (این تقسیم بندی از خود اوست). به نظر می رسد لیمن در دفاع از آموزه دلیل مشکل زیادی نداشته باشد ولی آموزه شرطی با نقدهایی روبروست که درستی استدلال او را به چالش می کشد..

 این مقاله در پی پاسخگویی به این پرسش است که اعتقاد مردم به زندگی پس از مرگ را چگونه می توان براساس علوم شناختی تبیین کرد و آیا چنین تبیینی به سود باور دینی به زندگی پس از مرگ تمام می شود یا خیر. دو «آزمایش موش مرده» و «آزمایش ریچارد قهرمانِ» برینگ و همکارانش از جمله آزمایش های مهمی است که برای تأیید باور انسان به دوگانگی ذهن و بدن و بقای ذهن پس از مرگِ بدن ثبت شده است. نظریه «قوه ذهن مندانگاری» (TOM) از نظریاتی است که در علوم شناختی عمومی برای تبیین پاره ای از یادگیری ها و شناخت های انسان مطرح شده است و بعدها دانشمندان علوم شناختی دین از همان برای تبیین باور گسترده انسان به دوگانگی ذهن و بدن و نیز زندگی پس از مرگ استفاده می کنند. در این مقاله ارکانی که نظریه قوه ذهن مندانگاری برای تبیین باور به زندگی پس از مرگ را تشکیل می دهد، استخراج و صورت بندی شده است: «قابلیت ذهن مندانگاری آفلاین»، «نیاز به نظارت و قضاوت مردگان»، «محدودیت در شبیه سازی مرگ»، «درک بدن مند و در نتیجه درک مکان مند از مرگ و زندگی پس از مرگ». از دیگر نظریه های علوم شناختی دین که رقیب نظریه قوهذهن مندانگاری اند نیز یاد شده است؛ همچون «نظریه فرهنگی»، «نظریه ذات گرایی»، «نظریه مدیریت وحشت» و «نظریه ترکیبی». دست آخر، براساس این دستاوردهای علوم شناختی دین در تبیین باور دینی به حیات پس از مرگ، «استدلالی به روش بهترین تبیین» یا «استدلال به روش تأیید مقایسه ای» اقامه شده است که نشان می دهد احتمال وقوع باور انسان به حیات پس از مرگ با فرض طبیعت گرایی، از احتمال وقوع باور انسان به حیات پس از مرگ با فرض فراطبیعت گرایی بسیار کمتر است.

این مطالعه باهدف تجربه زیسته اضطراب مرگ، قبل و پس از بازگشت دوباره به زندگی انجام گرفت. این پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. جامعه آماری پژوهش، تجربه کنندگان پدیده مرگ تقریبی حاضر در برنامه تلویزیونی زندگی پس از زندگی بودند که از بین آن ها تعداد 10 مصاحبه انتخاب و ثبت و ضبط شدند. اطلاعات به دست آمده با رویکرد 7 گانه کلایزی تجزیه وتحلیل شدند و از مجموع مصاحبه ها 16 مضمون اصلی و 37 مضمون فرعی استخراج شد. یافته های پژوهش نشان داد اغلب تجربه گران در موقعیت های مواجه با بیماری و در شرایط نارضایتی از زندگی، مرگ تقریبی را تجربه کردند. مؤلفه های مشاهده نور، ملاقات با اموات، موجودات والا و روحانی، نداشتن اختیار، تشدید حواس بینایی، تجربه احساسات خوشایند و ناخوشایند، درک رویدادهای اطراف بدن، مشاهده به صورت خیره شدن نگاه و مشاهده از همه زوایا و مرور زندگی از مهم ترین مؤلفه های تبیین تجربه زیسته تجربه گران بود. هم چنین پدیده هایی مانند آب، نور، زمان و مکان و هیبت ظاهری اموات نسبت به ماهیت زمینی پدیده ها تغییر کرده بود. علاوه بر این، نتایج نشان داد زندگی برای این افراد معنا و مفهوم جدیدی پیداکرده و ترس، اضطراب و غفلت از مرگ نیز پس از بازگشت به زندگی از بین رفته بود.

یکی از بحث هایی که حول موضوع تجربه دینی در فلسفه دین شکل گرفته این است که آیا می توان از تجربه دینی برای توجیه باورهای دینی استفاده کرد یا خیر. گرچه در این پرسش عنوان باور دینی می تواند باورهای متنوعی را در بر بگیرد ولی معمولاً این بحث به اثبات وجود خدا بر اساس تجربه دینی منحصر شده است. این بدان دلیل بوده که متعلَق تجربه دینی معمولاً وجود مطلق پنداشته شده است و یا کسانی که این تجارب را دسته بندی کرده اند صرفاً به نوع خاصی از تجارب نظر داشته اند. اما اگر به تنوع تجارب دینی و تنوع متعلَق این تجارب توجه شود، می توان از این تجارب برای توجیه باورهای دینی دیگری چون ماوراء طبیعت، زندگی پس از مرگ، جهان آخرت، تجسم اعمال و ... استفاده کرد. باورهایی که آنها هم در منظومه باورهای دینی به نوبه خود مهم هستند و بعضی از آنها می توانند در نهایت بر اساس استدلال های چندی توجیه کننده باور به خدا هم باشند. در این مقاله می خواهیم بر اساس تنوع تجارب دینی نشان دهیم که این تجارب می توانند توجیه کننده باورهای دینی مختلفی باشند. برای این منظور از تجارب نزدیک به مرگ که خود می توانند نوعی تجربه دینی تلقی شوند کمک خواهیم گرفت و نشان خواهیم داد اگر قرار باشد از تجارب دینی برای توجیه باور دینی استفاده شود این تجارب مزایای مهمی نسبت به تجربه وجود مطلق دارند.

بحث از زندگی پس از مرگ یکی از جذاب ترین موضوعاتی ست که از دیرباز ذهن بشر را به خود مشغول داشته است. ادیان گوناگون و مکاتب فلسفی رنگارنگ هریک کوشیده اند تا پاسخی برای این مسئله ی اساسی پیدا کنند. نویسنده ی این مقاله نیز تلاش کرده است تا به بررسی این مهم بپردازد. زاگزبسکی با دست مایه قرار دادن داستان مشهور زیبای خفته، سعی می کند تا به استخراج نتایج فلسفی خاصی مبادرت ورزد که می توانند در مسئله ی زندگی پس از مرگ راه گشا باشند. نکته ی بسیار مهم آن است که نویسنده در کنار بهره بردن از بصیرت های فلسفه ی قرون وسطا، به ویژه ملاحظات قدیس توماس آکویناس، از دغدغه های امروزین نیز غافل نبوده است. به دیگرسخن زاگزبسکی سعی دارد تا در متن جهان بینی علمی که قوانین طبیعت را سخت محترم می شمارد، فضایی برای سخن گفتن از رستاخیز جسمانی باز نماید. درست است که پریانِ داستانِ زیبای خفته، قدرت جادویی محدودی برای دست کاری معجزه آسا در برخی روندهای طبیعی دارند اما نه باشندگانی ماورای طبیعی هستند و نه از قدرت مطلق برخوردارند. علاوه بر این زاگزبسکی می کوشد تا انسان شناسی ویژه ای را بسط دهد که هم از مشکلات ماده باوری پرهیز کرده باشد و هم از معضلات قول به ثنویت جوهری رها گردد؛ وی این مهم را با توسل به طرحی کم وبیش ارسطویی به انجام می رساند به طوری که صورت های جوهری نه مانند مُثل افلاطونی یا ارواح بهشتی، اموری آن جهانی هستند نه آنکه قابل فروکاستن به ویژگی های مادی و طبیعی اند بلکه نفس در عین استقلال از بدن با آن در وحدتی ست که دوام نفس را بدون بدن و نیز دوام بدن را بدون نفس ناممکن می سازد. در پرتوی درک اخیر، زاگزبسکی با طرح آزمایش های ذهنی نشان می دهد که رستاخیز جسمانی دست کم در سطح مفهومی و در صورت دارا بودن قدرتی محدود ممکن است. هرچند آنچه پریان داستان می کنند از نگاه ما نوعی جادوگری محسوب می شود اما امکان مابعدالطبیعی زنده شدن پس از مرگ را در همین جهان به نمایش می گذارد. در پایان خاطرنشان می کنیم که پاورقی ها از سوی مترجم هستند و با اعداد لاتین نشان داده شده اند حال آنکه پی نوشت از مؤلف است و با اعداد فارسی آمده، نیز مطالب درون قلاب ها از مترجم و مطالب درون کمان ها از مؤلف هستند.