روایت لن یفلح

روایت «لن یفلح قوم ولَوا امرهم امرأه» _ که در منابع اهل سنت از ابو بکره نقل شده و سپس به منابع شیعی راه یافته _ یکی از احادیث بسیاری است که در مذمت زنان آمده است. حلقه مشترک اصلی روایت، ابو بکره بوده و وی برای طفره رفتن از حضور در جنگ جمل به نفع هر یک از طرفین، روایتی را از پیامبر6 نقل می کند که علاوه بر تقبیح زنان، عدم حضور خود را نیز توجیه نماید. در این مقاله، حدیث را بر اساس سند، متن و متن و سند بررسی و تحلیل نموده ایم و تاریخ پیدایش آن را نیمه دوم قرن اول ارزیابی کرده ایم. این روایت برساخته و بسیار متأخر از زمان پیامبر6 است، ولی با نقل مستمر در متون سنی و شیعه، در طول زمان، قدرت و استحکام یافته و به منابع فقهی رسوخ یافته است و در نتیجه، عدم تولیت زنان بر حکومت، قضاوت و امامت در نماز و عدم تحمل زنان در مناصب اجتماعی را در مبانی فقهی شیعه و سنی رقم زده است.

فرو دست شمردن زنان، نادیده گرفتن توانایی های آنان و ناکارآمد دانستن مدیریت زنان، یکی از جریانات قابل مشاهده در تاریخ جوامع، از جمله جوامع مسلمان است. مطالعه موردی این پژوهش روایت «لن یفلح قوم اسندوا امرهم الی امراه» است. بررسی آرای موافقان و مخالفان روایت، عوامل و زمینه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی صدور و پذیرش چنین روایاتی، مسأله پژوهش حاضر است.طی این جستار، با روش پژوهش تحلیل انتقادی، تفکرات محدود کننده ای بازنمایی می گردد که به تدریج، با بازگشت به سنن جاهلی، زنان را نه تنها از مدیریت و تصمیم گیری های کلان سیاسی و اجتماعی، که از سواد آموزی، رفتن به بازار و حتی حضور در مساجد نیز نهی کرده و تا حصر خانگی زنان پیش می رود. فارغ از بحث های مربوط به تاریخ گذاری این حدیث و با فرض صحت، روایت از قرن دوم تا هشتم هجری مورد قبول اغلب جریان های فکری جامعه اهل سنت بوده و به دلیل کثرت نقل، وارد متون حدیثی شیعی، مانند الخلاف و بحار الانوار نیز گردیده است. با وجود ورود به منابع شیعی این تفکر در میان شیعیان طرفداران کمتری دارد. با مطالعه شرایط تاریخی دهه های اولیه متوجه می شویم که عوامل و زمینه هایی مانند فتوحات، سرگرم شدن صحابه و تابعین به جنگ، اِعمال سلیقه های فردی خلفا باعث برگشت به سنت های جاهلی قبیله ای و نادیده گرفتن زنان می شوند. جریان نو اندیش دینی، با نگاه منتقدانه، معتقد است متن این گونه روایات چه جعلی دانسته شود و چه برخاسته از فهم تاریخی و منطقه ای، نتیجه حاصل از آن، دور افکندن چنین روایاتی است.