اتولوژی

مسئله اصلی در تکوین نظام دانش، منطقی است که برمبنای آن، روابط ضروری میان مقوله های یک نظام دانش خاص تبیین می شود. جان استوارت در کتاب نظام منطق، ایده ای از تکوین علوم اخلاقی و اجتماعی را پی ریزی کرد که لوازم روش شناختی ویژه ای به همراه داشت. وی با الهام از فیزیک نیوتنی و علم اقتصاد سیاسی به دنبال توضیح مسیر تکوین علوم اخلاقی بود. از این رو مسئله اصلی او امکان علوم اخلاقی جدید بود. در این مقاله به روش تحلیلی-توصیفی به تحلیل کتاب ها و مقالات درباره نظام منطق تبیین در علوم اخلاقی از منظر جان استوارت میل می پردازیم. به این منظور متن کتاب نظام منطق اصل قرار گرفت. برای تحلیل عمیق تر محتوا و یافتن لایه های پنهان متن، در مرتبه اول از دیگر آثار میل و منظومه فکری وی و سپس مقالات و کتاب هایی که درباره نظام منطق او نگاشته شده، در کنار مبانی کلان تجربه گرایی بهره گرفته شد. یافته ها نشان می دهد جان استوارت میل، قواعد عام ذهن را به مثابه اصول علوم اخلاقی و اتولوژی را به عنوان میانجی در تبیین اجتماعی ملحوظ داشته است. لوازم روش شناختی این مسئله نیز توضیح وجه ایستای پدیده اجتماعی مبتنی بر وجه پویا و تکوین نحوه خاصی از فهم تاریخی است. بررسی محتوای آثار جان استوارت میل و به طور خاص کتاب نظام منطق نشان می دهد علوم اخلاقی هرچند از قواعد عام تجربه گرایی بهره می برد، به لحاظ محتوایی منطق ویژه ای دارد که از لوازم آن، نحوه خاصی از تاریخ تکوین می یابد

جان استوارت میل در کتاب «نظام منطق» ایده ای از تکوین علوم اخلاقی و اجتماعی را پی ریزی کرد که لوازم روش شناختی ویژه را به همراه داشت. وی بر اساس منطق عام تجربه گرایی، مسیر تکوین علوم اخلاقی و اجتماعی مبتنی بر علم قواعد عام ذهن یا با کمی تسامح روان شناسی محض ترسیم نمود. قواعد عام ذهن برای توضیح پدیده های انسانی و اجتماعی به تنهایی کفایت نمی کردند و ازاین رو مسیر تبیین علمی برای اتصال میان این دانش بالادستی و پدیده های انسانی و اجتماعی نیازمند به یک میانجی و حدوسط بود. میل دانشی به نام اتولوژی را به مثابه میانجی علم بالادستی شناخت ذهن انسان و پدیده های سیال اجتماعی و انسانی وارد الگوی منطق تبیینی خود کرد. حضور اتولوژی در مرکز ایده علوم اخلاقی میل ملازم با پیامدهای منطقی و روش شناختی است. وی روش منطقی استنتاج در علوم اخلاقی را روش تاریخی یا قیاسی معکوس نامید. صدرالمتألهین نیز با ارتقای مسئله علم النفس از طبیعیات به هستی شناسی، شرایط تحقق نحوه خاصی از علم اجتماعی را ممکن نمود. مبانی هستی شناسی حکمت متعالیه نیز منطق ویژه ای را برای این علم اجتماعی به همراه خواهند داشت. در این مقاله با مقایسه ای تحلیلی انتقادی ایده جان استوارت میل را به عنوان منشأ علم اجتماعی پوزیتیویستی بر بنیان علم النفس فلسفی حکمت صدرایی نقد خواهیم کرد.