الإله

از کاوش های باستان شناختی که در شبه جزیره عربستان انجام شده، شواهدی فراوان کشف شده اند که تصور ما از عربستان پیشااسلامی را دگرگون می کنند. تصویر رایج در نامیدن آن به دوران «جاهلیت» تجلی یافته، که در آن دست کم دو انگاره مهم هست؛ نخست اینکه در عربستان حکومتی مرکزی وجود نداشته و هرج ومرج قبیلگی تا ظهور اسلام فراگیر بوده است؛ دیگر اینکه بت های متعدد به طور فراگیر تا ظهور اسلام پرستش می شدند. در مقابل، در متون کتیبه شناختی داده هایی فراوان یافت می شوند که تصویری روشن تر از وضعیت سیاسی و گرایش های دینی عربستان پیشااسلامی ارائه می کنند. در این نوشتار، ابتدا وضعیت سیاسی عربستان در دوران پایانی باستان در پی سلطه تدریجی پادشاهی حمیر بر سراسر شبه جزیره به اجمال مرور می شود؛ سپس با بررسی نمونه هایی از شواهد فراوان مادی از سه قرن پیش از اسلام پیشینه باور به خدای یگانه مرور و نام خدای یگانه در میان اعراب یهودی و مسیحی بررسی می شود. در نتیجه این بررسی، مشاهده می شود که از حدود دو قرن پیش از اسلام نه تنها شاهدی بر پرستش خدایان چندگانه در کتیبه های یافت شده از مناطق مختلف شبه جزیره دیده نمی شود، بلکه شواهدی فراوان بر یهودیت و مسیحیت یافت شده اند که در آنها تنها خدای یگانه، با نام ها و تعابیر مختلف یاد شده است.