مسئول

یکی از ارکان مسئولیت مدنی فعل زیان بار است، که در حقوق ایران ماده 1 قانون مسئولیت مدنی و در حقوق فرانسه ماده 1382 قانون مدنی فرانسه به آن اشاره داشته اند. فعل زیان بار در جهت تعیین متعهد جبران خسارت ضروری است. مسئول جبران در زنجیره اسباب، شخصی است که «فعل زیان بار» را انجام داده است که به طور سنتی این فعل باید تقصیرآمیز باشد. در کنار این مبنای سنتی، یعنی تقصیر، مبانی دیگری مانند نظریه خطر، نظریه مختلط، نظریه تضمین و نظریه تعهد ایمنی نیز ارائه شده است. با وجود این، نظرات در یک نکته اشتراک دارند و آن اینکه مسئولیت مدنی، نیازمند فعل زیان بار است و بنابراین در تعیین شخص مسئول، قاعده این است که اصولاً شخصی به عنوان مسئول جبران خسارت تعیین می گردد که مرتکب فعل یا ترک فعلی شده باشد. در اینجا این سئوال اهمیت پیدا می کند که آیا قاعده ضرورت فعل زیان بار، هنوز به قوت خود باقی است یا خیر؛ و با لحاظ تفکیک بین تقصیر و فعل زیان بار، آیا تقصیر هنوز مبنای مسئولیت است یا صرف فعل زیان بار کفایت می کند. از نظر تحلیلی نمی توان تقصیر را به کلی از حقوق مسئولیت مدنی حذف کرد، اما در عین حال، حقوق در این چارچوب نیز محصور نمی ماند. امروزه در کنار این قاعده، نظرات دیگری مطرح شده که بر دامنه قاعده نقش فعل در تعیین مسئول اثر گذاشته است. نظرات مزبور بیشتر در ادبیات حقوق تعهدات فرانسه قابل مشاهده است که در این مقاله به صورت تطبیقی مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.

با توّجه به این که رفاه و برخورداری یک جامعه، از نشانه های شکوفایی یک تمدّن است؛ نیل به آن از اولویت های هر جامعه ای در طول تاریخ بوده است. امّا در مقابل رفاه گری که در قرآن به «اتراف» از آن یاد می شود، یکی از موانع مهم رشد انسان به سوی کمال بوده است. هر چند رفاه گری سبب اصلاح معاش می شود، امّا فسادِ نفس انسان و دور شدن از اخلاقیات را نیز به همراه دارد. این پدیده ی اجتماعی که معلول علت هایی هم چون میل طبیعی انسان و راحت طلبی، استفاده ی نادرست و نابجا از ثروت، قدرت و مدیریت غلط، هر دو، می باشد، در میان بعضی از جوامع ایجاد شده و آن را دچار انحراف در مسائل اخلاقی، سیاسی و اجتماعی می کند. بعد از رحلت پیامبرصلی الله علیه و آله شاهد ظهور چنین پدیده ای در میان عده ای از خواص و حاکمان اسلامی بودیم.