اخلاق زمین

درنگ در مناسبات اخلاقی انسان و محیط زیست خود، به شکل گیری رشتهٴ «اخلاق زیست محیطی» انجامیده است. این رشتهٴ شکوفا، فیلسوفان، الاهی دانان، مورخان، متخصصان، و فعالان محیط زیست را به یک اندازه، درگیر مسائلی جدی کرده است. همین امر، مایه تنوع نگرش ها و دیدگاه ها در این عرصه شده است. این مقاله می کوشد با نگرش تاریخی، زمینه های شکل گیری و رشد این عرصه را بکاود، دیدگاه های موجود را گزارش کند، و چشم انداز آیندهٴ آن را ترسیم نماید. در عین حال، یکی از مباحث داغ این عرصه، نقش دین در حفظ یا تخریب محیط زیست بوده است که این مقاله به تحلیل آن می پردازد.

اخلاق زیست محیطی یکی از شاخه های اخلاق کاربردی است که نحوه تعامل انسان با طبیعت را مورد مطالعه قرار می دهد و به چالش هایی که تعامل غیراصولی انسان با محیط پیرامونش پدید آورده است، می پردازد. در این مقاله سعی شده است در بستری تاریخی، سیر تحولاتی که در این عرصه از مطالعات رخ داده و همچنین، رویکردهای مختلفی که اندیشمندان اخلاق زیست محیطی در مواجهه با طبیعت در طول زمان اتخاذ کرده اند، مورد بررسی قرار گیرد، به طوری که در پایان شمایی کلی از فضای اخلاق زیست محیطی در ذهن خوانندگان ترسیم شود تا علاقمندان بتوانند با عمده ترین مباحث این زمینه مطالعاتی آشنا شوند.

علم به خودی خود دعوی اخلاقیات و یا حل و بررسی مسائل و مشکلات اجتماعی را ندارد. از این رو به شاخه ای بین رشته ای نیاز داریم تا ضمن آگاهی از مسائلی علمی، با پیچیدگی های علوم انسانی نیز آشنا باشد. اخلاق کاربردی و اخلاق حرفه ای چنین وظیفه ای دارند و در مورد مسائل مربوط به علوم زمین، دانش "اخلاق زمین" این نقش را ایفا می کند. اخلاق زمین (Geo-Ethics) یکی از شاخه های نوظهور اخلاق حرفه ای است. در اخلاق حرفه ای بر مسئولیت ها و اولویت های اخلاقی اعضاء و صاحبان حرفه تاکید می شود. همچنین نحوه مواجهه با مسائل دشواری نظیر دوراهی های پیچیده ی اخلاقی در آن شاخه تبیین و تشریح میگردد. اخلاق زمین، فصل مشترکی است میان فلسفه، علوم زمین، اقتصاد و جامعه شناسی. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا مفاهیم پایه ای اخلاق زمین معرفی گردد و ریشه ها و تاریخچه آن مورد بررسی قرار گیرد. همچنین انجمن های بین المللی اخلاق حرفه ای به عنوان مراجعی جهانی معرفی گردیده است. از جمله مسائل اساسی اخلاق زمین می توان به ارتباط آن با جامعه و مسئولیت های اجتماعی، موضوع تغییر اقلیم و اکوسیستم حیات، بیان دوراهی های اخلاقی و مباحث مرتبط با پژوهش اشاره نمود. همچنین ارتقاء سطح اخلاقی محققین جوان و تشویق آن ها به تفکر انتقادی در خصوص مدیریت منابع زمین و تلاش برای یافتن راه حل های اجتماعی-اقتصادی در چارچوب اصول پایداری، برای نسل های آینده، از جمله مباحث کلیدی در اخلاق زمین می باشند.