تحلیل فعل

سرنوشت بسیاری از مباحث اختلافی فلسفه اخلاق به این مسأله گره خورده است که حقیقت گزاره های اخلاقی چیست؟ در این باره دو نظریه عمده وجود دارد؛ عده ای اصول کلی اخلاق را حکایت گر از عالم خارج می دانند و گروهی منکر این حکایت گری اند. مناقشه این دو گروه امروزه نیز ادامه دارد. به نظر نگارندگان این مقاله، گره بحث در این مناقشه مبنایی با مباحث انسان شناسی باز می شود. معتقدان به حکایت گری گزاره های اخلاقی دو راه بیش ندارند: یا باید نشان دهند که بدون طرح عناصر غیر حکایت گر نیز می توان مسائل مرتبط با اخلاق را حل وفصل کرد یا دست کم نشان دهند که عناصر غیر حکایت گر در اصول کلی اخلاق جایگاهی ندارد. بنابراین، برای قضاوت درست میان این دو گروه، باید از دو امر بحث کرد: «ضرورت وجود ادراک اعتباری» و «ملاک اعتبار». گروه مقابل، در پرتو تبیین افعال اختیاری انسان اثبات می کنند که هر دو راه مسدود است؛ اولاً، بدون اعتقاد به ادراکات اعتباری نمی توان افعال انسان را تبیین کرد، ثانیاً، گزاره های اخلاقی به ویژه اصول کلی اخلاق از ملاک اعتبار برخوردارند و بنابراین، اعتباری و غیرحکایت گرند.

یکی از منابع مهم استخراج سبک زندگی اسلامی، افعال معصومان ع است. ارائه سبک زندگی اسلامی برگرفته از افعال معصومان، نیازمند تحلیل جامع می باشد. تفاوت هایی که بین قول و فعل وجود دارد موجب دشواری تحلیل دقیق فعل نسبت به قول شده است؛ از جمله: خاموشی فعل و امکان برداشت های چندگانه از آن، اینکه الفاظ نقل کننده فعل، تماما از سوی راوی اول ایجاد و به کار گرفته شده اما در قول، الفاظ روایت، بیشتر، کلام معصوم است که تنها توسط راوی، نقل می شود. این تفاوت ها، فرایند تحلیل دقیق فعل را دشوارتر کرده و ضرورت تدوین روشیِ کارآمد، برای دستیابی به تحلیل هایی جامع از افعال معصومان را دوچندان می کند. مقاله حاضر کوشیده است با بررسی مطالعات پیشین و رفع کاستی های آنها و در نظرگرفتن جوانب مختلف فعل، روشی کارآمد برای تحلیل افعال ارائه دهد. نتیجه این پژوهش که با روش تحلیلی اکتشافی به دست آمده، نشان می دهد؛ روش تحلیل افعال معصومان، در یک فرایند چهارده مرحله ای می تواند ما را به تحلیلی جامع از افعال ایشان برساند. مهمترین مراحلی که در این پژوهش ارائه شده از جمله؛ توجه به انگاره های ذهنی راوی، توجه به بسترهای مشابه و غیر مشابه تحقق فعل، توجه به هدف نهایی خلقت در تحلیل، در نظرگرفتن قرائن اثرگذار در تحلیل فعل، سنجش با معیارهای ارزیابی گزاره های تاریخی، تنقیح مبانی تحلیل فعل و توجه به آن در مراحل تحلیل.