اولیت و آخریت

دست یابی به معنای توحید الهی در گرو مبانی ای از جمله بساطت ذاتی حق تعالی می باشد. در منظومه فکری جناب صدرا بساطت الهی به نحو تامّ و محض بوده و حقیقتی است که از هر نوع ترکّب مبرّاست و لذا واحد و اَحد خواهد بود؛ یعنی وجود بسیط حقیقی، واحد و اَحد حقیقی نیز می باشد؛ یعنی میان وجود بسیط تام و توحید حقیقی خداوند تلازم وجود دارد. وی بر اساس برهانی که آن را عرشی و از تأییدات خداوند می داند، اظهار داشته است برهان بسیط الحقیقه برای اثبات توحید خداوند گویای آن است که حقیقت واجب الوجود بدون دخالت چیزی بیرون از ذاتش و نیز بدون لحاظ هر گونه حیثیت تقییدیه یا تعلیلیه بذاته مصداق واجبیّت است؛ یعنی وجود بسیط حقیقی خداوند که مبرّا از تمامی حیثیّات ترکیبی و نواقص امکانی است، به تبع وجوباً به اقتضای ذاتش در بردارنده تمام کمالات است. بدین سان وجود خداوند بسیط محضی است که نه تنها هیچ ترکیبی در او راه ندارد، بلکه وجود خارجىِ برتر همه ماهیات و مفاهیم کمالى است و وجود خاص هیچ یک از آنها نیست. بنابراین حقیقتِ وجود حق تعالی که بسیط حقیقی است، واحد به وحدت حقیقی نیز خواهد بود. ما در این مجال به دنبال آنیم که آیا این نگاه به توحید الهی و لوازمات آن دارای مستنداتی در ادعیه و مناجات های ائمه هدی می باشد یا صرفاً یک ایده فلسفی است؟ در صورت نخست به لسان خاصِ ائمه و تخاطب ویژه آنها با حضرت حق، رهیافتی به «توحید حقیقی» خواهیم داشت.