الیاف

هدف: هدف از این پژوهش، شناسایی مواد و ترکیبات مختلف به کار رفته در نسخه خطی پنج گنج نظامی است. این نسخه ی مصور و منحصر به فرد، متعلق به دوره مغول و قرن هشتم ه.ق است و توسط کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران در سال 1346 خریداری شده است. روش: با توجه به نفیس بودن این اثر و محدودیت در نمونه برداری، از روش های غیر تخریبی مثل میکروسکوپ نوری پلاریزان (PLM)، طیف نگاری فلورسانس پرتو ایکس قابل حمل (micro-XRF) و طیف نگاری زیر قرمز تبدیل فوریه (FTIR) مجهز به سلول انعکاسی ATR استفاده شد و ترکیبات و عناصر موجود در کاغذ و رنگ های به کار رفته در تزئینات و نقاشی های این نسخه خطی شناسایی شدند. یافته ها: نتایج نشان داد در کاغذ متن و حاشیه این نسخه خطی از مخلوط کتان و کنف با درصدهای متفاوت استفاده شده است. نقاشی های این نسخه بر روی یک لایه از هانتیت (کربنات دوتایی منیزیم و کلسیم) سفید رنگ صورت گرفته است. در سر لوح و نقاشی های این نسخه خطی، رنگدانه های شنگرف، لاجورد، نیل، زرنیخ، زنگار، طلا، دوده و هانتیت به کار رفته است و در بعضی از رنگ ها مثل صورتی، نارنجی، خاکستری و قهوه ای از مخلوط دو یا سه رنگدانه استفاده شده است. مواد به کار رفته در ساخت کاغذ و رنگ ها همه از مواد شناخته شده و رایج در زمان کتابت اثر است.

کتاب اطلس مصور آسیب شناسی پارچه های تاریخی فرهنگی اثری از فاطمه علیمیرزایی و شهرزاد امین شیرازی است که در سال ۱۳۹۸ توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی گردشگری به صورت الکترونیکی منتشر شده است. مخاطبین این کتاب تمامی حفاظتگران و مرمتگران دانشجویان امنای اموال موزه داران و مجموعه دارانی هستند که با پارچه ها و بافته ها در اشکال و انواع مختلف سر و کار دارند این کتاب در سه فصل به آسیب شناسی پارچه های تاریخی بر اساس ماهیت آن از سه منظر فیزیکی مکانیکی، شیمیایی و فتوشیمایی پرداخته شده است؛ اما با توجه به اینکه شیمیایی و فتوشیمیایی قسیم یکدیگر نیستند بلکه فتوشیمیایی اقسام شیمیایی است بهتر بود از فتوشیمیایی به عنوان دسته بندی جداگانه ای یاد نمی شد چرا که هر واکنش شیمیایی لاجرم نیازمند انرژی آغازگر واکنش است.

قالی های عشایری استان فارس به عنوان یکی از تولیدات عشایری مهم ایران، نمودی از هویت، فرهنگ، آداب و رسوم و هنرهای بومی و کاربردی این عشایر هستند. در سال های گذشته، نفوذ سلیقه و معیارهای جامعهٔ بازار در فرایند تولید قالی های عشایری فارس تأثیرات قابل توجهی داشته است. مسئله اصلی پژوهش حاضر، دور شدن قالی های عشایری فارس از شاخصه های فرهنگی و بومی خویش تحت تأثیر جامعهٔ بازار بوده و هدف از پژوهش، شناخت عوامل زمینه ساز تغییرات هویتی و فرهنگی در مؤلفه های فنی قالی های عشایری فارس است. سؤال اصلی پژوهش معطوف به شناسایی تبعات بازاری شدن در الیاف مصرفی قالی های عشایری فارس است. پژوهش به لحاظ روش برخورد با داده ها از نوع کیفی است که با استفاده از داده های حاصل از منابع کتابخانه ای و مصاحبه های کیفی با مطلعین کلیدی، به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از اندیشه های انتقادی مکتب فرانکفورت به انجام رسیده است. جامعهٔ آماری تحقیق شامل ۵0 نمونه از قالی های بافته شده در جغرافیای عشایری استان فارس است که به شیوهٔ هدفمند و با نمونه گیری حداکثریِ در دسترس، انتخاب و در راستای سوالات تحقیق موردمطالعه واقع شدند. نتایج نشان می دهند در چند دههٔ اخیر یکجانشینی عشایر، تغییر در سبک زندگی، نفوذ مظاهر زندگی ماشینی و مهم تر از همه تولید قالی به قصد عرضه در بازار، باعث شده ابعاد فنی و الیاف مصرفی قالی های عشایری فارس دچار تغییرات اساسی شوند. تداوم و تثبیت این تغییرات موجب انحراف از مبانی هویتی و شناخته شدهٔ قالی های عشایری فارس شده است. مصادیق بازاری شدن قالی های عشایری فارس عبارتند از: تولید قالی با الیاف صنعتی و ماشینی، اولویت دادن به سلیقهٔ مخاطب و تغییر در الیاف مصرفی، ازبین رفتن هویت بومی و فرهنگی قالی های اصیل عشایر، که به یکسان سازی مبانی هویتی و کم رنگ شدن مزیت های جغرافیایی و فرهنگی قالی های عشایری و تبدیل آن ها به کالاهای بازاری منجر شده اند.