مدیریت میراث

در سال های اخیر تفکر جهانی در مورد میراث فرهنگی تغییرات قابل توجهی داشته است. بطوری که میراث فرهنگی و منابع میراث باستان شناختی را به عنوان یک منبع اقتصادی مهم به رسمیت شناخته اند. متأسفانه در کشور ما، با وجود غنا و ارزش های بی بدیل میراث فرهنگی؛ راهبرد مشخصی برای بهره بردای اقتصادی از میراث فرهنگی مشاهده نمی شود. هدف این مقاله انتقاد به وضعیت موجود مبنی بر عدم از استفاده از ظرفیت-های اقتصادی عظیم میراث فرهنگی کشور در قالب اقتصاد فرهنگی و مقاومتی است. در این مقاله؛ مدیریت میراث فرهنگی، حوزه ی شمول میراث فرهنگی و راهکارهای توسعه اقتصادی مبتنی بر میراث فرهنگی از دیدگاه صاحب نظران باستان شناسی ایران، مطالعه شده است. روش این تحقیق پیمایشی بوده که از پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. متخصصان باستان شناسی ایران موافق با رهیافت «اقتصادی کردن میراث فرهنگی» هستند. ارزیابی نظرات آنان نشان می دهد که آنها با تمامی مولفه های اقتصادی کردن میراث فرهنگی موافق بوده و داده های آماری بدست آمده قابل تعمیم به جامعه آماری متخصصان میراث فرهنگی کشور با سطح اطمینان 99 درصد می باشد. بهره برداری اقتصادی از میراث فرهنگی قطعا در راستای راهبرد های « اقتصاد مقاومتی» مقام معظم رهبری و مصداق رویکرد استفاده از تمامی ظرفیت ها برای توسعه اقتصادی کشور است .

مدیریت میراث معماری امروزه با توجه به گستردگی آثار، محدودیت منابع مالی، تهدیدهای ناشی از توسعه و تغییر در مفاهیم و ارزش های اجتماعی، همواره با چالش های فراوانی روبه روست؛ بر این اساس وجود اصولی جامع برای مدیریت یکپارچه و اولویت بندی حفاظت ضروری است. اغلب کشورهای توسعه یافته یا درحال توسعه منطقه در زمینه طبقه بندی آثار میراث فرهنگی غیرمنقول به عنوان ابزاری برای مدیریت و حفاظت به چارچوبی منطقی دست یافته اند، ولی در ایران تاکنون سیاست و رویکردی مستقل در این زمینه ارائه نشده است. این پژوهش سعی دارد ازطریق بازخوانی قوانین اساسی، دستورالعمل های ملی و تجربیات کشورهای حوزه مشترک فرهنگی ایران در شرق و آسیای مرکزی، مفاهیم نظری در زمینه نظام طبقه بندی را توسعه دهد. پرسش اساسی، انواع رویکردها، مراتب طبقه بندی و چگونگی ارزیابی آثار در فرآیند تصمیم گیری کشورهای منطقه است. با توجه به ماهیت موضوع، رویکرد پژوهش کیفی است و با روش مطالعه اسنادی و سندپژوهی، ابتدا سیاست ها و اقدامات، بررسی و نظم دهی شده اند و سپس تحلیل محتوا به صورت توصیفی- تفسیری و تطبیقی انجام گرفته است. براساس یافته های پژوهش، دستیابی به سازوکاری مناسب در زمینه اولویت بندی سطح حفاظت برای اجرای سیاست های یکپارچه به منظور آگاهی بخشی جوامع محلی و مشارکت اقتصادی، احترام به حقوق مالکین خصوصی و تسهیل در تصمیم گیری های آینده از اساسی ترین اهداف طبقه بندی بوده است. طبقه بندی میراث معماری در نمونه های موردی با رویکردی مدیریتی-حفاظتی در یک سامانه مشخص صورت می گیرد. در این فرآیند پس از شناسایی جامع و لیست برداری آثار، براساس معیارهای اهمیت فرهنگی، تاریخی، معماری، ارزش های برجسته و منحصربه فرد بودن، اصالت و یکپارچگی، ویژگی های زیبایی شناختی و درمعرض خطر بودن، توسط شورای مشورتی با حضور مسئولین، متولیان، متخصصان، مالکین و جوامع ذی نفع، ارزیابی و سطح آن ها تعیین می شود. در این کشورها، طبقه بندی، به عنوان ابزاری برای تبیین شیوه مدیریت و سطح حفاظتی آثار درنظر گرفته شده است.

سایت موزه ها بخش مهمی از میراث هستند که با نمایش آثار در مکان اصلی خود، علاوه بر جنبه ی آموزشی و پژوهشی، از پتانسیل اقتصادی بالایی نیز برخوردارند. با وجود اهمیت روزافزون ایجاد سایت موزه ها و نحوه ی مدیریت آن ها در سطح جهان، این رویکرد در ایران چندان مورد توجه متولیان امر و متخصصان حوزه ی باستان شناسی و گردشگری واقع نشده است. درنتیجه، امروزه تنها تعداد اندکی از محوطه های باستانی کاوش شده در ایران درقالب سایت موزه هایی از ادوار مختلف فرهنگی درمعرض دید گردشگران قرار گرفته اند. این درحالی است که تاکنون وضعیت موجود این سایت موزه ها نیز براساس استانداردهای بین-المللی ارزیابی و تحلیل نگردیده است. پژوهش حاضر، با بهره گیری از مطالعات میدانی و اسنادی در رهیافتی توصیفی– تحلیلی به ارزیابی عملکرد سایت موزه های پیش از تاریخی ایران برمبنای استانداردهای جهانی می پردازد. براساس نتایج، در بیشتر سایت موزه های پیش از تاریخی ایران، رویکردهای جهانی چون گردشگری باستان شناسی و باستان شناسی عمومی از جایگاه چندانی برخوردار نیستند. در این زمینه می-توان به اقدامات حفاظتی نادرست صورت گرفته به منظور استحکام بخشی آثار فرهنگی شناسایی شده از کاوش باستان شناختی این سایت موزه ها اشاره نمود. گذشته از این، یافته های فرهنگی به دست آمده از کاوش های این محوطه ها نیز به شیوه ی مطلوبی سامان دهی نگردیده اند. درحقیقت، غالب این یافته ها به شیوه ی سنتی و با ارائه ی کمترین اطلاعات ممکن در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته اند.