پیشااسلامی

بررسی حیات سیاسی اجتماعی قبایل عرب و واکنش آنها در مواجهه با اسلام، برای شناخت تاریخ صدر اسلام ضروری است. از جمله قبایل قدرتمند شمال جزیره العرب، بنی کلب بن وبره بود که با تکیه بر علایق ژئوپلیتیکی، تا آخرین سالهای حیات پیامبر(ص) در قبال پذیرش اسلام مقاومت کرد. در واقع انتساب به یمن، جغرافیای گسترده، زعامت و رهبری قضاعیان و رویکرد اعتقادی عامل همبستگی کلبیان بود که برای حفظ آن تلاش می کردند. بنابراین پژوهش پیش رو می کوشد تا با روش توصیفی تحلیلی به چگونگی برخورد این قبیله با اسلام و مطالعه ی عوامل ژئوپلیتیکی موثر در آن پاسخ دهد که به تبع آن راهبرد پیامبر(ص) نیز مورد واکاوی قرار گرفته است. نتایج تحقیق گویای آن است که مردم قبیله ی کلب با وابستگی به جغرافیای سیاسی خود تا سرحدّ توان به رویارویی با مسلمانان پرداختند و تنها پس از اقدامات پیامبر(ص) در اصلاح علایق آنها بود که به اسلام گرویدند.

بحث زنان و مسائل مربوط به آنان در جامعه عرب پیش از اسلام از موضوعات مورد توجه محققان و پژوهشگران ایرانی در سالهای اخیر بوده و دهها مقاله در نشریات پژوهشی به چاپ رسانده اند. آنچه اهمیت دارد چگونگی بازتاب وضعیت زن ِعرب پیشااسلامی در این دست از پژوهش هاست. تحلیل انتقادی این مقالات هم زوایای نگرش محققان به وضعیت زنان در این دوره با وجود تقسیم بندی جامعه ی عرب به قبل و بعد از اسلام که نشانگر نوعی گذار به خصوص در ارتباط با وضعیت زنان هست را نشان دهد و هم مشخص می کند که آنها تا چه حد دستاورد و یافته ای جدیدی فارغ از رویکردهای کلیشه ای به جامعه علمی عرضه کرده اند. به این منظور، مقاله پیش رو با روش تحلیل تاریخی و با الهام از روش تحلیل محتوا در استخراج مفاهیم و مقوله ها به بررسی موضوع مورد بحث در بیش از سی مقاله که در دو یا سه دهه اخیر چاپ شده اند، پرداخته است. یافته پژوهش نشان می دهد محققان در اغلب مقالات با ارائه مفاهیم و مقوله های تکراری بر پایمال شدن حقوق انسانی زنان در این دوره تاکید و وضعیت نامناسبی از شرایط زیست اجتماعی آنان که ناشی از کم توجهی به رعایت اصول علمی و تحقیقی در بررسی شرایط زیست محیطی و فرهنگی جامعه ی عرب بدون پیش داوری بوده را به تصویر کشانده اند. هر چند در برخی مقالات رویکرد علمی و پژوهشی با استناد به داده های تاریخی و ادبی وضعیت متفاوت تری را نشان می دهد، اما تعداد این مقالات نسبت به رویکردهای کلیشه ای و نگاه سیاه و سفیدی به دوره قبل و بعد از اسلام محدود است.