درام دادگاهی

جرم و آسیب اجتماعی، به شکلی فزاینده و فرسایشی ارزش های اخلاقی جامعه را مورد تهدید قرار می دهند و در بستر اجتماعی از اختلال و چالش در نظم اجتماعی، نابرابری، تبعیض و بی عدالتی در حوزه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی متأثر هستند. ازاین رو فیلم های سینمایی منبع فرهنگی مهمی برای شناسایی و درک ماهیت علل جرم و آسیب اجتماعی به شمار می آیند که این پژوهش ضمن تبیین اهمیت سینمای دادگاهی، با هدف شناسایی رویکرد درام های دادگاهی ایران در بازنمایی جرم و آسیب انجام شده است. میدان مطالعه، 22 درام دادگاهی از 1744 فیلم ساخته شده در چهار دهه اخیر سینمای ایران و براساس رویکرد نمونه گیری هدفمند، 10 فیلم از جهت حساسیت و تابویی سوژه و درگیری افکار عمومی، برای تحلیل انتخاب شده اند. از روش کیفی، به شیوه تحلیل روایت بارت، با فرایند کدگذاری پیام های صریح و ضمنی و تحلیل نشانه های سه سطح رمزگان های اجتماعی به روش فیسک بهره برده شده و چهار مقوله برای پاسخ به سؤال چگونگی بازنمایی جرم و آسیب در روند جریان های اجتماعی به دست آمده است. براساس نتایج پژوهش، اعمال مجرمانه قتل / تجاوز / قاچاق مواد مخدر به ترتیب 62، ۱۴ و ۹ درصد و اسیدپاشی / کودک آزاری / سقط جنین هرکدام 1 درصد از فیلم های دادگاهی تولید شده را تشکیل داده اند. در میان آسیب ها نیز زن ستیزی / طلاق به ترتیب ۵۳ و ۲۷ درصد و سرقت / خودکشی / اعتیاد / مهاجرت، هر یک 5 درصد فیلم ها را به خود اختصاص داده اند. سوژه و مضمون قتل و زن ستیزی در چهار دهه بالاترین آمار را از فیلم های دادگاهی به خود اختصاص داده اند. دهه ۱۳۶۰ و ۱۳70 سوژه تجاوز و اسیدپاشی هیچ سهمی از درام های دادگاهی نداشته اند. سینما در چهار دهه اخیر در امتداد تغییرات اجتماعی، اجزای مهمی از آسیب ها و جرائم را بازنمایی کرده است اما تحلیل روند تغییرات اجتماعی در فیلم های منتخب مورد بررسی نشان داد ، فیلم های تولید شده متناظر با رشد و سیر صعودی وقوع جرم و آسیب در جامعه نبوده است. به نظر می رسد سینمای ایران، در تولید فیلم های دادگاهی، دچار بحران در طرح سوژه و پرداختن به محتوای حقیقی است در حالی که بهره گیری از ظرفیت فیلم سازان دادگاهی برای آگاه سازی جامعه، می تواند در دستور کار متولیان امر قرار گیرد.