معوذتین

یکی از روایاتی که درباره سبب نزول سُوَر فلق و ناس وارد شده، روایت لبید بن اعصم یهودی درخصوص سِحر و جادو شدن پیامبر گرامی اسلام است. در روایات چنین آمده که شخصی به نام لبید بن اعصم با دمیدن در یازده گِره، پیامبر2 را سِحر نمود و ایشان به خاطر این سحر بیمار گردید. آنگاه خداوند دو سوره فلق و ناس را برای شفای پیامبر2 بر ایشان نازل فرمود. در نوشتار پیش رو که به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته، تلاش شده است تا «سند و متن» این روایت در منابع شیعه و سنی تحلیل و ارزیابی گردد. بررسی های نشان می دهد که این روایت به طرق مختلف در منابع روایی و تفسیری فریقین نقل شده و همه آن ها از ضعف سندی برخوردار است. همچنین محتوای این روایات به دلیل اختلافات موجود در متن آن ها، تعارض با قرآن، شأن و عصمت پیامبر2 و حقایق تاریخی، دارای تشویش و اضطراب بوده و غیرقابل اعتماد است.

در منابع اهل سنت و شیعه روایاتی وجود دارد که حاکی از سِحر شدن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به وسیله شخصی یهودی است. این روایات هم از لحاظ معیارهای متنی و سندی اعتبارسنجیِ حدیث دچار خدشه است، و هم به مثابه شأنیت روایت تفسیری از باب سبب نزول متزلزل می نماید. اما ازآنجاکه سِحر ماهیتی مبهم و رمزآلود دارد، برای اعتبارسنجی این روایات، پیش از هر رویکردی بایستی چیستی سِحر روشن شود. تحقیق حاضر با رویکردی تحلیلی و انتقادی می کوشد که ابتدا چیستی سِحر را تبیین کند و سپس به امکان سنجی تأثیرگذاری آن بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بپردازد. تأمل در آیات قرآن و بررسی دیدگاه دانشمندان مسلمان، نشان می دهد که مقوله سِحر عملی نفسانی است و دارای یک حوزه سه گانه است که به اراده ساحر، قابلیت مسحور، و اراده خداوند بستگی دارد، و بنابر ادله و مستندات نقلی و عقلی، این مثلث درباره پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ناتمام است؛ و سِحر نمی تواند هیچ یک از مراتب وجودی آن حضرت را تحت تأثیر قرار دهد.