منابع الکافی

علی بن محمد بن ابراهیم بن أبان کُلینی رازی مشهور به «عَلّان کلینی» از راویان امامی عصر غیبت صغری است. از میان رجالیان متقدم، تنها نجاشی شرح حال او را آورده و بر وثاقتش تصریح کرده است. از او که داییِ شیخ کلینی معرفی شده، روایات بسیاری در الکافی نقل شده است. بخش قابل توجهی از این روایات در «کتاب الحُجّه» الکافی است. نظر به اینکه شیخ کلینی روایات کتابش را از منابع مکتوب پیشینی گردآورده، این پرسش مطرح است که منبع مکتوب او در نقل این روایات کدام کتاب بوده است. اهمیت شناسایی این منابع از آن روست که از جمله معیارهای محدثان متقدم، نقل از کتاب های قابل اعتماد بوده است. این مقاله می کوشد تا با گردآوری این روایات و تحلیل آن ها، این فرضیه را ارزیابی کند. شواهد محتوایی و سندی این روایات، نقل آن ها از کتاب أخبار القائم (علیه السلام) علان کلینی را تقویت می کند. محتوای بخش قابل توجهی از این روایات درباره امام زمان (ع) است که با عنوان کتاب وی همسویی کامل دارد.

شیخ کلینی برای تألیف کتاب الکافی از منابع و مکتوبات پیش از خود استفاده کرده و طریقی به آن کتاب ها داشته است، اما مطالب برخی از این منابع هم با واسطه کتاب های نسل های بعد به دست شیخ کلینی رسیده است. در این نوشتار، به معرفی برخی از منابع تاریخی مورد استفاده شیخ کلینی می پردازیم. شیخ کلینی از کتاب سلیم بن قیس، کتاب های جابر بن یزید جعفی، ابان بن تغلب، ابو محمد جعفری، ابو اسحاق احمری نهاوندی، اخبار السید اسحاق بن محمد نخعی، کتاب المبتدا و المبعث و المغازی و الوفاه و السقیفه و الرده اثر ابان بن عثمان، کتاب های جعفر بن محمد کوفی، ابراهیم بن محمد ثقفی، سلمه بن خطاب، نصر بن مزاحم منقری، هشام بن محمد بن سائب کلبی، محمد بن سنان، حسین بن حسن حسینی، اخبار القائم - علیه السلام - علان کلینی و منابع دیگر استفاده کرده است و کتاب های تاریخی نسل های بعد از شیخ کلینی مانند: الارشاد شیخ مفید، کمال الدین و تمام النعمه شیخ صدوق، کفایه الاثر خزاز قمی، الغیبه شیخ طوسی و الغیبه نعمانی وامدار شیخ کلینی هستند و بسیاری از مطالب خود را از کتاب الکافی نقل کرده اند.