خطبة فدک

«بینامتنی» نظریّه ای است که روابط بین متون و چگونگی ارتباط و تعامل آنها را مورد کنکاش قرار می دهد و موجب آفرینش متن جدید می شود. بر اساس این نظریّه، هر متنی یک بافت جدید از نقل قول های متحوّل شده است. روابط بینامتنی ابزار مفیدی برای مخاطب در خوانش متن محسوب می شود. بر اساس این نظریّه، اتّصال خطبة فدک حضرت زهرا(س) (به عنوان قرآن ناطق) و قرآن صامت در دو سطح روساخت و زیرساخت قابل پژوهش است. به نظر می رسد که تعامل آگاهانة حضرت زهرا(س) با قرآن زمینة سازش و هماهنگی میان متن پنهان و متن حاضر را فراهم کرده است. از این رو، در موارد زیادی، درک عمیق خطبة فدک حضرت جز در پرتو شناخت رابطة کیفی آن با قرآن امکان پذیر نیست. این پژوهش به روابط بینامتنی خطبه های آن حضرت با قرآن کریم می پردازد تا افق معنایی جدیدی از این خطبه را ارائه دهد. روش مورد استفاده در این جستار، از نوع تحلیلی اسنادی است. نتایج به دست آمده از تحقیق، گویای آن است که پُربسامدترین روابط بینامتنی خطبة فدک با قرآن، از نوع ساختاری است و به شکل نفی متوازی است که در آن، حضرت توانسته نوعی سازش استوار میان کلام خویش و متن غایب ایجاد کند و تعاملی آگاهانه با آن خَلق نماید.

برای غنا بخشیدن به یک کلام می توان از جملات و عبارات کلامی فراتر از آن استفاده نمود. به این عمل که یکی از محسنات علم بدیع به شمار می رود، اقتباس گفته می شود. از آنجا که قرآندر بُعد ادبی نیز صاحب اعجاز است، سخنوران و خطیبان در گفته های خود به فراخور حال، آیاتی را از قرآناقتباس کرده اند. معصومان (ع)از جمله حضرت زهرا (س)نیز در خطبه ها، دعاها و سخنان خود به گونه ای شایسته و بجا از آیات قرآناقتباس کرده اند. به این اقتباس های قرآنی، بیشتر از جنبة ادبی نگاه شده است و کارکرد دیگری برای آن ذکر نشده است. اما باید گفت این گونه اقتباس های قرآنی که در کلام معصومان (ع)صورت گرفته، یکی از بهترین منابع، برای دست یافتن به تفسیر قرآناست. بیشترین کارکرد این اقتباس ها، در توسعة دامنة تفسیر نقلی است؛ چراکه در روش تفسیر روایی، روایاتی که در آن صریحاً به تفسیر قرآنپرداخته شده است، جمع آوری می شود، ولی اگر به اقتباس های قرآنی معصومان (ع)توجه شود، می توان به تفسیرهای بیشتری از حضرات معصوم (ع)دست یافت.