مردم نگاری مجازی

شبکه های اجتماعی مجازی با توجه به ساختار نوین ارتباطی خود تبدیل به بخشی عمده از زندگی روزمره مردم ایران شده اند. نحوه عمل افراد در زندگی روزمره و روش هایی که از طریق ارتباط با دیگران به کار می برند تا زندگی خود را در شبکه های اجتماعی مجازی معنادار می کنند، موضوع مقاله حاضر است که با هدف فهم مؤلفه های فرهنگ و زندگی روزمره این شبکه ها و ارتباط احتمالی آن با مؤلفه های عضویت کاربران در فیس بوک نوشته شده است. برای رسیدن به این هدف، از روش کیفی مردم نگاری مجازی، در میدان مطالعه ای متشکل از 300 کاربر شبکه اجتماعی فیس بوک استفاده شد و جمع آوری داده های آن از طریق مشارکت، مشاهده آنلاین و مصاحبه های عمیق و نیمه عمیق صورت گرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد که مؤلفه های زندگی روزمره و فرهنگ کاربران عبارت اند از: نمایش و اجرا، کثرت و ترس از گم شدن، روایت معمولی به جاری روایت رسمی، حساسیت زدایی از تابوها و در معرض دید قرار دادن حرفه و هنر. این مؤلفه ها درواقع، نمایی از زندگی روزمره کاربران ایرانی و فرهنگ معمول حاکم بر فضای فیس بوک هستند.

هدف اصلی این پژوهش تحلیل فعالیت های برنامه تلویزیونی «نود» در رسانه های اجتماعی است. تولید متون رسانه ای مختلف برای انتشار و به اشتراک گذاری در رسانه های اجتماعی عمده و سنخ شناسی کاربرانی که پیرامون فعالیت های این برنامه در فضای مجازی به فعالیت می پردازند، توانش های شاخ وبرگی این برنامه در فضای مجازی را نشان می دهد. برای رسیدن به این هدف از مشاهده آنلاین به عنوان یکی از تکنیک های مردم نگاری مجازی استفاده شد. با استفاده از مدل نظری مشهور به درخت توانش، نشان داده شد که این فعالیت ها از بسیاری از توانش های بااهمیت دیگر در سطح ساقه ای و ریشه ای برخوردار نیست. این موضوع سبب می شود که کاربران علاقه مند به این برنامه در فضای مجازی بیشتر طرفدارنی منفعل و صرفاً هوادار باشند تا مشارکت کنندگانی فعال. در پایان این مقاله، انواع گوناگون توانش های بالقوه و بالفعل این برنامه گردآوری و ارائه شد که به نظر می رسد از بعضی توانش های بالفعل ریشه ای و شاخ وبرگی استخراج شده باشند.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی انگیزه های عضویت در شبکه اجتماعی اینستاگرام انجام گرفت. رویکرد پژوهش حاضر کیفی و روش پژوهش مردم نگاری مجازی بود. برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد. با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند نظری، پس از انجام 61 مصاحبه با کاربران صفحه شخصی اینستاگرامِ یکی از محققان اشباع نظری حاصل شد. برای تحلیل داده ها، از تحلیل مضمونی استفاده شد. یافته ها نشان داد که انگیزه های اصلی عضویت در اینستاگرام شامل 7 انگیزه اصلی: کسب اطلاع، فراغت و سرگرمی، پیوستگی و ارتباط، کنجکاوی، خوداظهارگری، تخلیه هیجانی و الگویابی می باشد. با توجه به گسترش گرایش به شبکه اجتماعی اینستاگرام و تأثیرات این شبکه اجتماعی بر جنبه های مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در کشور ما و خلأ پژوهشی به خصوص در قالب طرح های کیفی در زمینه شناسایی انگیزه های عضویت در این شبکه در کشورمان، پژوهش کیفی حاضر می تواند به عنوان پژوهشی نو و پیش قدم در این حوزه مطرح شود و پژوهشگران را به توجه هرچه بیشتر به این موضوع ترغیب و زمینه را برای بررسی این حوزه در پژوهش های آینده فراهم کند. با توجه به نتایج این پژوهش می توان گفت افراد با انگیزه های متفاوت و مختلفی به دنبال عضویت و استفاده از شبکه اجتماعی اینستاگرام هستند. انگیزه افراد برای عضویت در شبکه اجتماعی اینستاگرام تک بعدی نمی باشد، بلکه ماهیتی چندبعدی و چندگانه دارد و از فردی به فرد دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر می تواند متفاوت باشد.

در دو دهه گذشته، بحث درباره ابعاد و مسائل مطالعات هویتی در جامعه ما رو به گسترش بوده است. به نحوی که شاهد بحث ها و مناظره های فکری گوناگون و انتشار مقاله ها و نوشتارهای تخصصی در مجله های علمی هستیم؛ اما چیزی که در این زمینه کمتر موردتوجه قرار گرفته است، تبیین مبانی روش شناختی مطالعات مردم نگاری و درک تحولات متأخر نظری – روش شناختی است. پرداختن به این مسئله ازآنجایی ضرورت دارد که اگر نتوانیم مبانی و اصول روش شناختی مطالعات را فرابگیریم، امکان بازنمایی درست هویت ها و به تبع آن، درک و تحلیل مسائل آن را نخواهیم داشت. پرسش اصلی مقاله حاضر این است که ماهیت روش شناسی مطالعات هویتی چیست و چگونه می توان به صورت روشمند به درک زمینه های فکری و فرهنگی اقوام مختلف پرداخت؟ فرضیه اصلی این است که توصیف عمیق و درک کیفی زندگی اقوام، از طریق مستندسازی تعاملات و روابط انسانی در زندگی روزمره در روش مردم نگاری ممکن خواهد بود. هدف اصلی نگارنده این است که با اولویت دادن به مطالعه مبانی روش شناختی مطالعات هویتی، به طرح روش های جدیدی نظیر مردم نگاری انتقادی، مردم نگاری بصری و مجازی، مردم نگاری دیجیتال، مردم نگاری پست مدرن و مردم نگاری پساانسان گرا پرداخته شود. تا بتوان متناسب با تحولات عمیق و سریع پدیدار شده، درک بهتری از چشم اندازهای نظری- روش شناختی این حوزه پیدا کنیم.