شاخص موریس

در فرایند برنامه ریزی و توسعه نواحی روستایی، سنجش و تحلیل تفاوت های مکانی در ابعاد مختلف توسعه روستایی اهمیت زیادی داشته و برنامه ریزان را در تهیه طرح های هماهنگ و یک پارچه توسعه یاری می رساند. در این مقاله بااستفاده از27شاخص و بهره گیری از « شاخص توسعه یافتگی موریس »، ابتدا سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی استان زنجان در سطح دهستان در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی تعیین گردیده و سپس تفاوت های مکانی در توسعه آن ها موردتحلیل قرار گرفته است. نتایج مطالعات نشان دهنده تفاوت زیاد بین نواحی روستایی از لحاظ درجه توسعه یافتگی است. دهستان های توسعه یافته و در حال توسعه عمدتاً در شرق و دهستان های کمتر توسعه نیافته بیشتر در شمال، جنوب و غرب استان قرار دارند. همچنین بین ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی توسعه در نواحی روستایی هماهنگی لازم وجود ندارد. سطوح توسعه یافتگی دهستان ها با متغیرهای فاصله از محور توسعه استان، فاصله از مرکز شهرستان، نرخ باسوادی، نسبت اشتغال درفعالیت های غیرکشاورزی و رشدجمعیت همبستگی معناداری دارد. این تفاوت ها بیشتر با نظریه مرکز ـ پیرامون قابل توجیه است. در راستای توسعه یک پارچه و موزون نواحی روستایی، تمرکززدایی در توسعه استان از طریق ایجاد کانون ها و محورهای جدید توسعه، ایجاد و تقویت شهرهای کوچک و مراکز روستایی، ایجاد شهرک ها و نواحی صنعتی در نواحی روستایی کمتر توسعه یافته و محروم ضروری می باشد .

برای تخصیص بهینه منابع بایستی وضعیت توسعه یافتگی نواحی مختلف تبیین گردد. این پژوهش می کوشد تادرجه توسعه یافتگیشهرستان هایاستان کرمانشاه به لحاظ شاخص های مختلف توسعه را با روش توصیفی – تحلیلی و با بهره گیری از مدل HDIو شاخص موریس تعیین نماید. در راستای تحلیل بهتر فضایی توسعه، نتایج محاسبات با استفاده از نرم افزار Arcgis به ترسیم نقشه ها منجر شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل 14 واحد اداری استان کرمانشاه می شود. 55 متغیر مورداستفادهدراینپژوهش،طوری انتخاب شده اند که بر تمام جنبه های توسعه شهرستان ها تاکید دارند. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که شهرستان های استان به لحاظ توسعه در وضعیت مناسبی به سر نمی برند، زیرا به لحاظ مجموع شاخص ها در سطح استان هیچ شهرستانی نمره بالای 5/0 را کسب نکرده است که این امر لزوم هدفمندی برنامه ها را به منظور توسعه متوازن استان ضروری می نماید. همچنین نتیجه کلی تحقیق بیانگر آن است که، شاخص موریس کارآیی بیشتری نسبت به شاخص توسعه انسانی در تبیین وضعیت توسعه یافتگی مناطق محدوده مورد مطالعه را داراست.

  استان سیستان و بلوچستان با توجه به مرزی بودن و دوری از مرکز، در اکثر شاخص های توسعه از محروم ترین استان های کشور است. در این استان با توجه به وسعت زیاد و پراکندگی شهرستان ها، منابع و امکانات موردنیاز توسعه به صورت یکسان و متوازن توزیع نشده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان به لحاظ داشتن خدمات رفاه اجتماعی انجام گرفته است. اطلاعات موردنیاز تحقیق از سالنامه آماری سال 1393 استان اخذ شده و به منظور تعیین سطوح توسعه یافتگی شهرستان های استان از خدمات رفاه اجتماعی، از آمارهای سازمان های بهزیستی، کمیته امداد امام (ره) و تامین اجتماعی استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق، مشتمل بر 19 شهرستان با توجه به تقسیمات سیاسی اداری در  سال 1395 می باشد. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی و مدل های مورد استفاده جهت رتبه بندی شهرستان های استان، تکنیک های تاپسیس و موریس می باشند. نتایج نشان می دهد که با توجه به معیارهای در نظر گرفته شده برای سطح بندی شهرستان ها، بر اساس شاخص موریس به ترتیب شهرستان های زاهدان، زابل، نیکشهر و ایرانشهر برخوردارترین و شهرستان های فنوج، قصرقند، مهرستان و میرجاوه کم برخوردارترین شهرستان های استان می باشند. همچنین براساس تکنیک تاپسیس نیز مشخص شد که، شهرستان های زاهدان، ایرانشهر، نیکشهر و زابل برخوردارترین شهرستان های استان و شهرستان های میرجاوه، قصرقند، فنوج و مهرستان کم برخوردارترین شهرستان های استان از لحاظ برخورداری آنها از شاخص های رفاه اجتماعی هستند.

وجود زیرساختها و توزیع مناسب خدمات در جذب گردشگران به طرف مکانهای مستعد گردشگری بسیار تعیین کننده است. گردشگری یکی از بهترین گزینه های کاهش فقر، ایجاد اشتغال و متنوع سازی اقتصاد مناطق محروم است. پژوهش حاضر با هدف بررسی سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان سیستان و بلوچستان به لحاظ برخورداری از زیرساخت های گردشگری انجام گرفته است. اطلاعات مورد نیاز این تحقیق از سالنامه آماری سال 1394 استان اخذ شده و جامعه آماری تحقیق، شهرستان های استان سیستان و بلوچستان می باشد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی – تحلیلی و مدل های مورد استفاده جهت رتبه بندی شهرستان های استان، تکنیک های تاپسیس و موریس می باشند. نتایج تحقیق نشان می دهد که با توجه به معیارهای در نظر گرفته شده برای سطح بندی شهرستان ها، بر اساس شاخص موریس به ترتیب شهرستان های زاهدان، چابهار، ایرانشهر، سرباز و سراوان برخوردارترین و شهرستان های نیمروز، مهرستان، هیرمند و دلگان کم برخوردارترین شهرستان های استان می باشند. همچنین براساس تکنیک تاپسیس نیز مشخص شد که، شهرستان های زاهدان، چابهار، زابل، سراوان و ایرانشهر برخوردارترین شهرستان ها و شهرستان های نیمروز، مهرستان، دلگان و هیرمند کم برخوردارترین شهرستان های استان از لحاظ برخورداری آنها از زیرساخت های گردشگری هستند. نتایج همچنین نشان داد در مجموع 95 درصد از شهرستان های استان در سطح نسبتآ محروم و محروم از توسعه قرار دارند.

در برنامه ریزی های توسعه در سطح منطقه ای، شناخت و درک تفاوت موجود میان مناطق از حیث برخورداری آن ها از امکانات و زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. با عنایت به مبحث مطرح شده، پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی – تحلیلی در پی آن است تا ضمن مشخص کردن وضعیت توسعه یافتگی شهرستان های استان کرمانشاه به لحاظ شاخص های مختلف توسعه با استفاده از دو شاخص HDI و موریس نتایج این دو شاخص را با هم مقایسه نماید و در نهایت به بررسی تحلیل جمعیتی توسعه یافتگی در سطح استان با استفاده از آزمون پیرسون بپردازد. در این پژوهش برای نشان دادن بهتر وضعیت فضایی توسعه ی شهرستان ها در دو شاخص HDI و موریس، نقشه های مربوطه با استفاده از نرم افزار Arc GIS ترسیم شده اند. جامعه آماری پژوهش شامل 14 واحد اداری (شهرستان) استان کرمانشاه می باشد. 55 متغیر مورد استفاده در این پژوهش، طوری انتخاب شده اند که بر تمام جنبه های توسعه شهرستان ها تأکید دارند. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که شهرستان های استان به لحاظ توسعه در وضعیت مناسبی به سر نمی برند، زیرا در سطح استان هیچ شهرستانی در خوشه اول و دوم (توسعه یافتگی بسیار بالا و بالا قرار ندارد)، همچنین مقایسه دو شاخص پژوهش بیانگر آن است که شاخص موریس وضعیت توسعه یافتگی شهرستان ها را بهتر نشان می دهد؛ بنابراین نسبت به شاخص HDI برتری دارد و در نهایت تحلیل وضعیت جمعیتی توسعه یافتگی بیانگر همبستگی مثبت بین درصد شهرنشینی و وضعیت توسعه یافتگی شهرستان ها می باشد.