محله های تاریخی

شهرها پدیده ای پویا و زنده اند که سلامتی ساکنان و حفظ بقای آن ها نیازمند کیفیت مطلوب محیط شهری است. کیفیت مطلوب محیط شهری، از عوامل مختلفی تأثیر می پذیرد که از میان آن ها به طور عمده می توان عوامل کالبدی- فضایی، زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی را نام برد که هریک از آن ها متشکل از معیارهای متعددی هستند. سنجش کیفیت محیط شهری و همچنین ارزیابی وضعیت سکونت ساکنان محله های شهری را می توان یکی از مهم ترین معیارهای سنجش دستیابی به اهداف برنامه ریزی شهری به شمار آورد. محله های تاریخی شهری به عنوان بخشی از مهم ترین مکان های شهر، حساسیت ویژه ای را برای دست اندرکاران شهری ایجاد می کنند؛ زیرا علاوه بر داشتن ارزش های نهفته و تاریخی، در این مکان ها گاه شرایطی فراهم می شود که در آن، افراد با محیطی ناسازگار مواجه می شوند. براین اساس، برنامه ریزی و مدیریت کیفیت محیط های مسکونی شهری در این محدوده ها، اهمیت بسیار دارد. این پژوهش که توصیفی- تحلیلی و از لحاظ هدف کاربردی است، به سنجش کیفیت محیط شهری در یکی از قدیمی ترین محله های شهرری به نام نفرآباد می پردازد. داده های مورد نیاز این پژوهش به صورت میدانی و به روش پرسشنامه ای جمع آوری شده است. حجم نمونه براساس فرمول کوکران، 262 نفر است که با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند. نتایج نشان می دهد این محلة تاریخی، با توجه به معیارهای مختلف کیفیت محیط شهری، وضعیتی نابسامان دارد. به طورکلی، فرسودگی زیاد بافت این محله، در نزول شاخص های کیفیت زندگی آن مؤثر است، اما علی رغم پایین بودن کیفیت محیط کالبدی- فضایی، زیست محیطی و محیط سکونت، شاخص های اجتماعی و فرهنگی به دلیل تداوم حضور بخشی از ساکنان بومی و تلاش های محله ای در ارتقای هویت همسایگی، وضعیت مطلوب تری را نشان می دهد. هرچند رسیدگی نکردن به فضای کالبدی محله و پایین بودن ارزش زمین و مسکن، به جذب مهاجران کم درآمد و افزایش جرم خیزی در محله منجر شده است.

محله های سکونتی و به طور شاخص، محله های تاریخی که نقشی مبنایی را در شهرهای مختلف ایران ایفا می نمایند، امروزه تحت تأثیر سیاست ها و برنامه ریزی های غیراصولی قرار گرفته اند و مسئله پایداری این محله ها بیش از پیش با توجه به نقصان های کالبدی-اجتماعی پدیدآمده مورد توجه است. به منظور دست یابی به پایداری در محله های تاریخی می توان رویکرد بازآفرینی را مطرح کرد که همواره وجه باززنده سازی و معاصرسازی را مورد توجه قرار می دهد. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی و اولویت بندی مؤلفه های بازآفرینی در محله های تاریخی شهر شیراز از منظر متخصصان حرفه ای و دانشگاهی حوزه شهرسازی و معماری به منظور دست یابی به راهکارها و راهبردهای طراحی و برنامه ریزی در جهت ارتقای کیفیت محیط در محله های تاریخی است. رویکرد پژوهش حاضر کمّی و از منظر هدف کاربردی است. به منظور تحلیل داده های گِردآوری شده از روش های تصمیم گیری چندشاخصه دیمتل و فرآیند تحلیل شبکه استفاده شده است. یافته های حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که مؤلفه اقتصادی به همراه دو شاخص؛ الف) اقتصاد محلی و ب) ایجاد شغل دارای اولویت نخست و مؤلفه کالبدی و ج) شاخص توسعه تراکم، اهمیت نسبی کمتری در بازآفرینی محله های تاریخی شهر شیراز دارند. در انتهای پژوهش نیز بر پایه یافته ها، راهکار و راهبردهای برنامه ریزی و طراحی به صورت کاربردی در سه بُعد؛ الف) اقتصادی؛ ب) اجتماعی و ج) کالبدی برای به کارگیری توسط تصمیم گیرندگان شهری پیشنهاد شده است.