هنر کاشی کاری

بی شک یکی از مهمترین تزیینات بناهای اسلامی،کاشی کاری و کاشی نگاری است. کاربرد این هنر در فضای داخلی و خارجی، اهمیت و شهرت بناها را چندین برابر نموده است. از سویی دیگر، بخش مهمی از تاریخ نقاشی ایران را می توان با مطالعه نقوش کاشی های ایرانی به دست آورد. در دوره قاجار، به علت علاقه شاهان به هنر، بالاخص کاخ سازی،کاشی نگاری ارتقاء یافت. کاخ گلستان به عنوان الگوی مناسب و مهم در این دوره مورد توجه است. این مقاله به بررسی و شناخت تکنیک به کار رفته در کاشی های کاخ گلستان و در فرایندی مهمتر، به شناخت هر چه بیشتر نقوش آن ها تلاش نموده است. تزیینات بنا، نقش مهمی را در شکوه و جلال معماری عهده دار است. در مجموعه کاخ گلستان،گلستانی از نقش بر کاشی به نمایش آمده که نگاه و اندیشه مخاطبین را به چالش کشانده است. در این مقاله، نقوش کاشی های کاخ گلستان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و شاخصه های کاشی های این مجموعه و موارد مهم آن معرفی و ارائه گردیده است تا علاقه مندان از شناخت کامل و جامع تزیینات کاشی کاری کاخ گلستان بهره مند شوند. تحقیق توصیفی تحلیلی حاضر با بهره گیری از شیوه اسنادی تاریخی داده ها و اطلاعات لازم گردآوری شده است. نقوش کاشی های کاخ گلستان را بر مبنای به کارگیری در فضای اندرونی و بیرونی می توان تقسیم نمود. بیشترین نقوش فضای بیرونی را نقوش گیاهی دربرگرفته است. کاشی های فضای اندرونی از نقوش داستانی، انسانی، شکارگاه، اساطیری و هندسی آذین گشته است. کاخ اصلی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.

کاربرد تزیین در هنر ایرانی اسلامی وسیع و قابل توجه است. تزیین علاوه بر زیبایی مفاهیمی نمادین دارد که در قالب نقوش هندسی، ویژگی های ظاهری و رنگ های مورد استفاده دیده می شود. از هنرهایی که در دوران اسلامی محملی برای این امر بود، هنر کاشی کاری در معماری است. ازآنجاکه کاشی ها همواره بستری برای انتقال یک نقش زیبا و بامعنا بوده اند، مطالعه نمادهای نقوش به کاررفته در آن، علاوه بر شناسایی مفاهیم نقوش می تواند چرایی استفاده از آن ها را نیز پاسخ گو باشد. حمام که در عهد اسلام نقش ویژه ای دارد، به دلیل ساختار خاصش محل مناسبی برای به کارگیری این هنر در مناطق مختلف است. حمام خان واقع در بازار بزرگ کاشان، از زیباترین حمام های تاریخی این شهر محسوب می شود که در زمان کریم خان زند به دستور عبدالرزاق خان حاکم کاشان در دوره زندیه ساخته شده است. از تزیینات به کاررفته در آن، کاشی های هفت رنگ منحصر به فردی است که در قسمت های مختلف حمام به چشم می خورد که دارای نقوشی همچون گل و مرغ، نقوش هندسی، نقوش ساده تکرارشونده، برخی گره ها و نقشی رمزآلود از انسان است. با توجه به اینکه تاکنون هیچ پژوهشی به نمادشناسی در کاشی های این حمام نپرداخته، پژوهش توسعه ای حاضر که با روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است، با داده اندوزی به دو صورت میدانی و کتابخانه ای انجام شد. نتایج پژوهش جایگاه ویژه هریک از عناصر تزیینی در پیدایش نماد و ایجاد معنا در یک بنای عام المنفعه را ازطریق کاشی کاری نشان می دهد.