مفتاح الفتوح

ادب فارسی و عرفان اسلامی از سالیان دور در شبه قاره مشتاقان زیادی داشته و آثار گران سنگ بسیاری به زبان فارسی از ایشان به جا مانده است. از جمله این آثار، کتاب مفتاح الفتوح، نوشته شیخ عبدالحق محدّث دهلوی (958 -1052)، محدّث، محقّق، مورّخ و صوفی شاعر هندی است. وی در تصوّف، پیرو شیخ محیی الدّین عبدالقادر گیلانی (471 -561)، عارف، محدّث و شاعر ایرانی قرن پنجم و ششم هجری و مؤسّس سلسله تصوّف قادریّه، بوده است. مسأله اصلی این پژوهش معرفی شرح و شارح، طبقه بندی معیارهای شرح نویسی و تحلیل دیدگاه های وی در شرح است. نگارنده برای تبیین این مسأله با استفاده از روش تحلیل محتوا و استناد به دستاوردهای رویکرد ژانری به متن در پی یافتن پاسخ برای پرسش های زیر است: - محدّث دهلوی کیست؟ - شرح عرفانی وی دارای چه ویژگی هایی است و مؤلف آن چه دیدگاه هایی دارد؟ - این شرح چه نقشی در احیای تصوف در شبه قاره ایفا کرده است؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که مفتاح الفتوح ترجمه و شرح بینامتنی منثور و مبسوط به فارسی است که در سده یازدهم قمری به فرمان شاه ابوالمعالی، حکمران آن خطه و از هواداران طریقه قادریّه تألیف شده است. عبدالحق در نوشتن این اثر، علاوه بر ترجمه الفاظ و معانی کتاب فتوح الغیب، به بسط و تفصیل سخنان عبدالقادر گیلانی و نقل مذاهب و اقوال عارفان و رمزگشایی مسائل عرفانی و کلامی و تبیین راه و روش قادریّه نیز توجّه داشته است. این شرح علاوه بر موارد ذکر شده، اطلاعات ذی قیمتی از طریقه های عرفانی شبه قاره را نیز ثبت کرده که در روند نگارش تاریخ تصوف در شبه قاره حائز اهمیت است.