شعر سده هشتم

عبید زاکانی (وفات: 772 ه . ق) در ژانرهای گوناگونی طبع آزمایی کرده است. از این منظر، کلّیّات او یکی از غنی ترین مجموعه ها در تاریخ فرهنگ ایران است و به دلیل همین تنوّع، آثار بسیاری را در انواع ادبی گوناگون به وی منسوب کرده اند. روشن است که این آثار بر پژوهش در زندگی، اندیشه و آثار عبید و به تبع آن بر پیدایش و دگردیسی برخی از ژانرها در تاریخ ادب فارسی در سده هشتم تأثیرگذار بوده اند. از این رو، یکی از مهم ترین کارها در تصحیح کلّیّات عبید و پژوهش درباب آرای وی تفکیک آثار اصیل از آثاری است که به اشتباه به او منسوب شده اند. هرچند موضوع آثار منسوب به عبید زاکانی از گذشته، محل توجّه محققان بوده است، اما هنوز نکات مبهم درین باره فراوان است. در این پژوهش، از خیل آثاری که به عبید منسوب است، پنج اثر را برگزیده ایم: «مکتوب قلندران» و «تعریفات ملا دوپیازه» که هر دو در اکثر چاپ های کلّیّات عبید آمده اند. فال نامه ها که برای نخستین بار در آخرین تصحیح کلیّات عبید منتشر شدند و «شرح الچغمینی» و «مقامات» که برخی آنها را از عبید دانسته اند. این آثار از انواع گوناگون و با شهرتی متفاوت هستند و هریک ویژگی های خاص خود را دارند و آگاهی ها و منابع درباره هر کدام متفاوتند. ما با توجه به این تفاوت ها و با بهره از پژوهش های پیشینیان و برخی منابع دیگر می کوشیم انتساب این آثار به عبید زاکانی را براساس دستنویس ها، قرائن سبک شناسی و زمینه تاریخی، بررسی کنیم که در نهایت، با بررسی ها، انتساب فال نامه ها را به عبید درست و انتساب «مکتوب قلندران»، «تعریفات ملا دوپیازه»، «شرح الچغمینی» و «مقامات» به او را نادرست می دانیم.