جنسیت و زنانگی

ادبیات بازآفرینی هنرمندانه سویه پنهان واقعیت های جامعه است. زوایای مخفی جامعه معمولاً در روایات رسمی، کتب تاریخی و فرهنگی و ... مورد غفلت واقع می شوند یا مجال بروز و ظهور نمی یابند؛ در حالی که در ادبیات، به خصوص ادبیات داستانی، بستری مناسب برای بیان این موضوعات فراهم است و زنان سهمی از این گونه روایات بر عهده دارند، زیرا در طول تاریخ به اشکال متفاوت به حاشیه رانده شده اند. گریز از ساختارهای متصلب مردانه در تطور تاریخ برای زنان با فراز و فرودهایی همراه بوده و همپای تحولات جامعه وضعیت زنان نیز در هر دهه دستخوش تغییر و تحول شده و بنا به شرایط، هر نویسنده ای موضعی خاص در این خصوص اتخاذ کرده است؛ برخی از نویسندگان زن به بازتولید ایدئولوژی های جنسیتی و... پرداخته اند، برخی موضع انتقادی به آن دارند و برخی نیز به دنبال بنیان طرحی نو هستند. مهسا محب علی از نویسندگان دهه 1380 است با وجود آنکه به ایدئولوژی های جنسیتی معترض است، متن داستان گویای این موضوع نیست و گاهی در آن گریز از زنانگی و تقلید رفتارهای مردانه دیده می شود که موجب تحلیل هایی بعضاً اشتباه شده است. متن محور بودن رویکرد فرکلاف این نظریه را برای بررسی داستان نگران نباش مناسب کرده است. از طرفی، به گفته پژوهش گران، رویکرد فرکلاف در حوزه تحلیل گفتمان جامع ترین و منسجم ترین مباحث را در این حوزه داراست. بنابراین، این مقاله با استفاده از روش توصیفی و منابع کتابخانه ای در پی پاسخ گویی به این سؤال است که نگران نباش نسبت به مقوله جنسیت چه موضعی را برگزیده است؟ نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد رفتارها و گفتارهای راوی در اعتراض به جامعه مرد سالاری و پدرسالاری حاکم است. درواقع نویسنده در قالب این داستان به ستیز با کلیشه های جنسیتی بدیهی انگاشته شده در جامعه می پردازد. برای بررسی این موضوع متن داستان در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین بررسی شده و با استناد به متن نتایج ارائه شده است.

دغدغه مشترک برخی اندیشمندان، واکاوی نسبت میان جنسیت و اخلاق است. از این منظر, فمنیست های اخلاق سنتی را به دلیل نادیده گرفتن یا کم اهمیت دانستن ارزش های فرهنگی و نیز تجربه اخلاقی زنان با نگاهی مردسالارانه نقد کرده اند. از این رو آنان با طرح نظریات و رویکردهای گونا گون به بازاندیشی اخلاق سنتی پرداخته و سعی نموده صورت بندی نوینی از نظام و مناسبات اخلاقی متناسب با مفهوم جنسیت ارائه دهند. در پژوهش حاضر که با روش کیفی به تحلیل محتوای پوسترهای جهانی با سوژه زن، مادری و صلح خلق شده اند، هدف نگارنده این است که با بررسی نمادها، سمبل ها و نشانه های جهانی صلح به این مهم دست یابد. در این راستا دو پرسش مطرح است؛ یک: نمادها و سمبل های صلح در پوسترهای عام و پوسترهای با سوژه زنانه چه تفاوت هایی دارند؟ دو: آیا حضور زنان با وجود اخلاق مراقبتی که در ای ن جنس قوی ت ر است، در روند صل ح جهانی بین مردم اقلیم و کشورهای مختلف اثرگذار خواهد بود یا خیر؟ فرضیه اصلی محقق این است که سمبل ها و نمادهای زنانه و مردانه در خصوص صلح در پوسترهای اطلاع رسانی با هم متفاوت هستند و روح مراقبت کننده و نگه دارنده زنانه در پوسترها بازنمایی شده و هنرمندان با توج ه به اخ لاق مراقب ت زنانه، تصاویر نه به جنگ و پوسترهای ترویج صلح را به تصویر کشیده اند. جامعه مورد مطالعه پژوهش، 10 مقاله با موضوع اخلاق مراقبت زنانه بوده که به روش فراتحلیل مورد خوانش مضاعف قرار گرفته اند؛ همچنین تعداد 42 پوستر جهانی با سوژه زن، مادری و صلح با روش تحلیل محتوا و تحلیل مضمون مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته و در نهایت نتایج تحقیق از دو بعد صوری و محتوایی به صورت طبقه بندی شده و در جداول مفهومی ارائه گردیده، و با چهاچوب نظری اخلاق مراقبت زنانه گیلیگان، به بوته بحث و تحلیل گذارده شده است. یافته های پژوهش نشان داد که از نمادها و سمبل های خاص صلح در پوسترهای نه به جنگ و صلح با محوریت زن، مادری و اخلاق استفاده، و از رنگ و نقش هایی زیاد برای تشویق به آرامش و امنیت بهره برداری گردیده است. اتحاد جهانی زنان علیه جنگ، با وجود نژاد و قومیت های متنوع، در پوسترهای نمایش داده شده، در کاربرد پرنده صلح از خطوط مورب و منحنی در راستای تلطیف بیشتر اثر بهره برده، دست زنانه با خطوط مورب و به نشانه مراقبت در پوسترها به نمایش درآمده، به جای برگ زیتون، بر نوک پرنده صلح، نماد و علامت جهانی زنانه به تصویر درآمده و یا به نوعی نماد زنانگی در پوستر صلح با دیگر نمادها و سمبل ها تلفیق شده، و برگ زیتون و نمادهای صلح با تصویر و چهره زنان به عنوان حامی صلح ترکیب شده است؛ همچنین سمبل گل خشخاش و نمادهای صلح آمیز زنانه با هم آمیخته شده، تصویر و حضور زنان در کنار تصاویر جنگ و مردان نظامی نشانی برای تلطیف جهان خشن و نه به جنگ آورده شده، ترکیب تصویر کودک در کنار مادر در پوسترهای صلح برای توجه به حس مادری و نگه داری از طفل برای ایجاد حس لطافت و جلوگیری از جنگ آورده شده، و در نهایت در پوسترهای انتزاعی از نمادها و نشانه های زنانه برای توقف جنگ استفاده شده است. بدین ترتیب، از سمبل ها، نشانه ها و علائم زنانه در پوسترهای اطلاع رسانی صلح و نه به جنگ، برای ایجاد فضایی لطیف تر و ایمن تر در دنیا و توقف جنگ، بهره برداری شده است.