دیگرانگیختگی

خود انتقادی عبارت است از تمایل به خودارزیابی که در آن یک ادیب خواه نویسنده باشد یا شاعر، نگرش، شخصیت و حتی اثر خود را ارزیابی می کند. در نوع ادبی نقد خویشتن، انتقاد از خود به شاعر کمک می کند تا اثر خود را به نحو مطلوب تری نمایش دهد و بر غنای آن بیافزاید؛ زیرا انتقاد از خود بینش بهتری را در مورد تغییرات احتمالی و ضروری و همچنین دستاوردهای اثر به صاحب آن ارائه می دهد. در این مقاله برآنیم تا به بررسی خودانتقادی در آثار سعدی بپردازیم. برای این منظور، در بخش نخست، نگاهی گذرا به نقد و خودانتقادی خواهیم داشت و در بخش دوم، اشعاری از سعدی بر پایه این روش نقد و تحلیل می شود. در این تحلیل، بررسی می شود که سعدی از کدام نوع انگیختگی ها استفاده می کند. خودانگیختگی و دیگرانگیختگی چگونه در آثار سعدی متبلور شده اند. این پژوهش به روش توصیفی تحلیل و براساس مطالعات کتابخانه ای انجام شده و نتایج گویای این است که هر دو نوع خودانتقادی در آثار سعدی دیده شده است. عواطف و احساسات، بیان مهارت ادبی و بیان ناتوانی و عجز سعدی از زبان خود، مهم ترین مؤلفه های خودانگیختگی سعدی در نقد خویشتن و عوامل انسانی و محیط بیرونی از علل دیگرانگیختگی وی در نقد خویش به شمار می آید.