لب ریخته ها

شاعران با خروج از هنجارهای متعارف، شگردهای شگفتانه در زبان و مضمون جهت رستاخیر سخن خویش از رهگذر آشنایی زدایی ابداع می کنند تا در طیفی تازه و وسیع با مخاطب خود ارتباط برقرار سازند و دریافت های عادی او را تغییر دهند که به این هنر رستاخیز سخن، تکنیک ادبی می گویند، هنجارگریزی از راهکارهای مهم تبدیل زبان به عنوان ماده ادبیات به شعر است که البته در گرو ذهن خلاق است تا آن جا که اصل رسانی آسیب نبیند «لیچ» زبان شناس انگلیسی هنجارگریزی را ابزار شعر آفرینی می داند مقاله حاضر با هدف بررسی و تحلیل انواع هنجارگریزی در شعر یدالله رؤیایی سعی دارد تا بر اساس الگوی هشت گانه ی لیچ (هنجارگریزی نحوی، زمانی، معنایی، واژگانی، سبکی، نوشتاری، گویشی، آوایی) و به روش تحلیلی توصیفی مؤلفه های هنجارگریزی اشعار یدالله رؤیایی ازشاعران حجم گرا، بپردازد. نتایج یافته ها نشان می دهد یدالله رؤیایی، شاعر و منتقد معاصر از روش ها و ترفندهایی در این راه سود جسته که عبارتند از: توازن (موسیقی شعر): انواع فرا هنجاری ها: فرا هنجاری معنایی و آشنایی زدایی. وجه غالب در هر مجموعه از اشعار رؤیایی نسبت به مجموعه دیگر متفاوت است و رؤیایی در هر مجموعه شعری خود به فراخور زمان سرایش آن و تکامل تجربه های زبانی اش از بخشی از این ترفندها بیشتر سود جسته است.

متن و نحوه برقراری ارتباط با مخاطب یکی از مسائلی است که از دیرباز تاکنون نظر اندیشمندان را به خود معطوف کرده و سبب شکل گیری نظرات گوناگون و گاه متضاد درباب متن، ارتباط و چندوچون سخن گفتن، شده است. مکاتب و نظریه های معاصر مثل «نظریه مرگ مؤلف»، «نظریه رویکرد به مخاطب»، «نظریه ادبی متن محور» و غیره ازجمله این نظرات هستند که درباب متن و درک و دریافت آن ازسوی مخاطب شکل گرفته اند. دی بوگراند و درسلر زبان شناسانی هستند که با در نظر گرفتن رویکردهای پیشین، برای بررسی یک متن، به مثابه یک رویداد ارتباطی، هفت معیار را معرفی می کنند. «مقبولیت» یا «پذیرفتگیِ» یک متن ازسوی مخاطب یکی از این معیارها است. یدالله رؤیایی شاعری جریان ساز در ادبیات معاصر ایران است. وی با سرودن اشعار خود در قالب شعر حجم نظرات موافق و مخالف بسیاری را نسبت به اشعارش برانگیخت. ازهمین رو، این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی به بررسی مقبولیت در دو شعر منتخب از مجموعه اشعار «هفتاد سنگ قبر» و «لب ریخته ها»ی رؤیایی برمبنای نظریه دی بوگراند و درسلر پرداخته است و نتایج پژوهش حاکی از این است که برمبنای این نظریه شعر منتخب از «هفتاد سنگ قبر» نسبت به شعر منتخب از «لب ریخته ها» از مقبولیت بیشتری نزد مخاطب برخوردار است.