سازگارشوندگی

دانشگاه، سازمانی پویا و پیچیده است که میدان جریان تولید اطلاعات (مهمترین عامل تغییر و تحول در سیستم های اجتماعی) می باشد. در زمان کنونی، سرعت تغییر و تحول اطلاعات سریع است و به همین دلیل تغییر و توسعه دانشگاهها به سرعت انجام می گیرد. در چنین شرایطی، چه نوع مفهومی از برنامه ریزی استراتژیکی می تواند پاسخگوی نیازهای دانشگاه باشد؟ در مقاله حاضر به بررسی دست آوردهای نظری در زمینه برنامه ریزی استراتژیک دانشگاهی از 2000 تا 2012پرداخته شده است و نتایج آن با مفاهیم کلیدی که یمنی (1382،ص39) برای سالهای قبل از 2000 به دست آورده، مقایسه گردیده است. جامعه پژوهش حاضر تمامی مقاله هایی که از سایت گوگل، سایت دانشگاه شهید بهشتی، کتابخانه مرکزی و مجلات پژوهشی موجود در کتابخانه دانشگاه شهید بهشتی در زمینه آموزش عالی در دسترس بوده است، می باشد. در این زمینه 54 چکیده مقاله مرتبط با برنامه ریزی استراتژیک در آموزش عالی دریافت و مورد بررسی اولیه قرار گرفت. از میان آنها 24 مقاله به طور کامل دریافت و تحلیل شد. محتوای 15 مورد آن با سوالهای تحقیق حاضر مرتبط بود. بدین ترتیب، پیکره تحلیل محتوای انجام گرفته، شامل 15 مقاله شد. متن هرمقاله با روش تحلیل مقوله ای تحلیل محتوا گردید. پس از انتخاب مقاله ها، براساس تحلیل محتوای مقالات، عبارات کلیدی مقاله ها در 5 مقوله اصلی با عنوان های 1- تعریف برنامه ریزی استراتژیک، 2- ویژگی های برنامه ریزی استراتژیک، 3- چالش های برنامه ریزی استراتژیک، 4- خاص بودن سازمان دانشگاه، و 5- برنامه ریزی استراتژیک تامل پذیر، طبقه بندی شد. یافته های تحقیق نشان می دهد که مهمترین تغییرات مفهومی برنامه ریزی استراتژیک از سالهای 2000 به بعد، مفاهیم زیر هستند: 1- برنامه ریزی استراتژیک از نوع تامل پذیر است. 2- آینده نگری به صورت اکتشافی است. 3- برنامه ریزی استراتژیک مشارکتی است. 3- برنامه ریزی استراتژیک خودسازمانده است. 4- برنامه ریزی استراتژیک پیچیده نگر است. 5- برنامه ریزی استراتژیک تکاملی است. 6- برنامه ریزی استراتژیک بدیهه پرداز و نوآور است و یافته ها نشان می دهد که برنامه ریز استراتژیک مانند یک هنرمند عمل می کند و خلاقیت نقش اساسی در درک وضعیت دانشگاه و یا پاسخگویی به چالشهای درونی و بیرونی آن دارد. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که نوع نگاه به برنامه ریزی استراتژیک نیاز به تحول جدیدی در مفهوم آن دارد. مفهوم طراحی سازگارشونده، می تواند ورودی برای بحث درباره این تحول مفهومی در حوزه" برنامه ریزی دانشگاهی" باشد.

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی مدیریت دانشگاه های دولتی تهران مبتنی بر رویکرد مدیریت سیستم های سازگارشونده بود. روش پژوهش استفاده شده در این تحقیق، در زمره تحقیقات ترکیبی است. بخش کیفی پژوهش، تحلیل محتوای اسناد مطالعاتی بود که با هدف استخراج مقوله های " مدیریت سازگارشونده" انجام شد. در بخش کمی، روش توصیفی و پیمایشی است. جامعه آماری بخش کیفی پژوهش، کلیه اسناد مطالعاتی مربوط به دانشگاه سازگارشونده پیچیده و همچنین متن مصاحبه با 9 خبره علمی در زمینه دانشگاه بود. جامعه آماری در بخش کمی پژوهش، شامل کلیه اعضا هیأت علمی دانشگاه های دولتی تهران در سال تحصیلی 94-93 بود. برای جمع آوری داده ها از مقیاس محقق ساخته "مدیریت سازگارشونده پیچیده" استفاده شد. از تحلیل محتوای اسناد مطالعاتی و متن مصاحبه با 9 خبره علمی، الگوی مدیریت سازگارشونده پیجیده در دانشگاه بدست آمد. پرسشنامه های ساخته شده بر اساس این الگو، بر روی 228 استاد دانشگاه های شهر تهران اجرا شد. نتایج تحلیل عاملی تاییدی بر روی داده های جمع آوری شده، نشان داد که الگو از برازش خوبی برخوردارست (df=194, RMSEA=0/09, CFI=0/98, NFI=0/95 ). پایایی پرسشنامه محقق ساخته 9/0 به دست آمد. از مقیاس " مدیریت سازگارشونده پیچیده" برای ارزشیابی مدیریت دانشگاه ها استفاده شد. نتایج اجرای پژوهش، نشان می دهد که مدیریت و رهبری دانشگاه های نمونه پژوهش، در ابعاد استقلال نسبی، خودسازماندهی و پیچیدگی نمره ای بسیار نزدیک به میانگین ممکن را کسب نموده است. این در حالی است که انتظار می رود دانشگاه های مورد بررسی از استقلال و خودسازماندهی بالایی برخوردار باشند. به واقع، دانشگاه باید متناسب با رشد و بلوغ خود، از استقلال در حوزه مدیریت و رهبری، برخوردار باشد؛ چرا که درجه آزادی در یک سیستم پیچیده سازگارشونده از ویژگی های اساسی سیستم است.