گردشگری اکولوژیک

مناطق صعب العبور کوهستانی یکی از مقاصد جذاب گردشگری هستند؛ که به دلیل دسترسی دشوار به این مناطق کمتر موردتوجه قرار می گیرند. بهترین راه دسترسی به این مناطق استفاده از شبکه ریلی است، شبکه ریلی می تواند موجب حفاظت از محیط طبیعی و سکونتگاهی گردد و از آلودگی های محیطی و ورود بیش ازحد جمعیت به این مناطق جلوگیری نماید. با توجه به این موضوع هدف از این پژوهش تبیین الگوی توسعه گردشگری اکولوژیک در مناطق صعب العبور کوهستانی به وسیله محور ریلی است. محور ریلی تهران-مازندران به دلیل قدمت و پیشروی آن در دل مناطق کوهستانی و داشتن قطار گردشگری فعال به عنوان نمونه مورد مطالعاتی این پژوهش انتخاب شد. برای شناخت و تحلیل وضعیت موجود محور ریلی و مناطق مجاور آن از مطالعات اسنادی، کتابخانه ای در کنار پیمایش های میدانی و برای آگاهی ازنظر ذی نفعان و کنشگران این پژوهش از پرسشنامه و مصاحبه استفاده شد. سپس با بهره گیری از این موارد، الگوی توسعه منطقه تدوین شد. در این توسعه ایستگاه های راه آهن نقش کانون توسعه گردشگری در یک منطقه را فراهم می نمایند. ایستگاه هایی که دارای بیشترین ظرفیت توسعه بودند به عنوان کانون های توسعه گردشگری اکولوژیک انتخاب شدند. این کانون ها با تشکیل یک مجموعه گردشگری اعم از جاذبه های طبیعی، روستایی و تاریخی نقش محور توسعه منطقه را پیدا می کنند و نواحی پیرامونی خود را با ایجاد یک شبکه گردشگری رشد می دهند. با این عمل علاوه بر توسعه اقتصادی سکونتگاه ها و رونق گردشگری، حفاظت و نگه داری از محیط زیست نیز به بهترین نحو انجام می پذیرد و بدین ترتیب گردشگری اکولوژیک در مناطق کوهستانی با محوریت مسیر ریلی تحقق می یابد.

هدف پژوهش حاضر شناسایی و اولویت بندی شاخص های ساماندهی فضایی گردشگری محور یاسوج –سپیدان براساس رویکرد اکولوژیک است. این محور به دلیل خطی بودن، می تواند به عنوان یک محور پایدار گردشگری مورد استفاده قرار گیرد. در صورت ساماندهی فضایی و مکانی این محور برای چنین مقصودی، می توان از الگوهای متنوع و در عین حال استاندارد برای شکل دهی و مدیریت این کریدور گردشگری بهره گرفت. این پژوهش از نظر هدف گذاری کاربردی و از نظر روش شناسی، کیفی-کمی است. طی نمونه گیری هدفمند، 30 نفر از متخصصین این موضوع و کارشناسان در سازمان های ذی ربط انتخاب شده اند. در بخش کیفی، معیارهای مؤثر بر شاخص های ساماندهی فضایی- مکانی گردشگری در محور یاسوج-سپیدان، با روش تحلیل مضمون و طی مصاحبه با خبرگان شناسایی شده است. در بخش کمی نیز با استفاده از آزمون تی تک نمونه ای  در نرم افزار « SPSS»  و وزن معیارها با روش تحلیل سلسله مراتبی محاسبه شده و رتبه بندی شاخص های ساماندهی فضایی- مکانی گردشگری در محور یاسوج-سپیدان، با رویکرد اکولوژیک با روش جدید تصمیم گیری چندمعیاره «MARCOS» انجام شده است. در بخش کیفی، پنج معیار: عملکردی، محیط زیست، کالبدی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی با روش تحلیل مضمون و طی مصاحبه با خبرگان شناسایی شده و پس از محاسبه وزن معیارها، شاخص اقتصادی(722/0)، شاخص محیط زیست (699/0)، شاخص کالبدی(688/0)، شاخص عملکردی(681/0) و شاخص اجتماعی(668/0) به دست آمده است. نتایج امتیاز نهایی روش «مارکوس» و آزمون تی تک نمونه ای نشان داد که بیشترین امتیاز به شاخص اقتصادی و کمترین امتیاز به شاخص اجتماعی- فرهنگی تعلق داشته است؛ همچنین این نتایج حاکی از آن است که مدل «مارکوس» در برابر تغییرات احتمالی در اهمیت معیارهای تصمیم گیری حساس می باشد و پایداری روش در انتخاب مهم ترین شاخص های ساماندهی فضایی- مکانی گردشگری در محور یاسوج-سپیدان با رویکرد اکولوژیک نشان داده شده است.