بازنمود تصویری

شاهنامه فردوسی از برجسته ترین آثار ادب فارسی است که طی قرن ها تاریخ هنر ایران، همواره مرجع خلق آثار تصویری قرارگرفته است. نگارگری ایرانی نیز از غنی ترین منابع بصری نشانه شناختی است که در بافت فرهنگی- اجتماعی خاص زمانه خود آفریده شده و گاه از طریق برخی تمهیدات ساختاری و بیانی، میان شخصیت های حماسی و اسطوره ای شاهنامه و حامیان هنرمند نگارگر- قدرقدرتان زمانه- هم ارزسازی هایی را نیز به نمایش گذارده است. این تحقیق بر آن است که با رویکرد نشانه شناسی اجتماعی و از طریق مطالعه یکی از نگاره های شاهنامه طهماسبی- نسخه کم نظیر روزگار شاه اسماعیل صفوی- ضمن تحلیل ساختار روایی، تعاملی و متنی نگاره و تطبیق آن با متن کلامی، به این پرسش کلی پاسخ دهد که نگاره نبرد شبانه به محوریت کنشگر اصلی -کیخسرو اساطیری- از طریق کدام ویژگی های ساختار روایی و تعاملی و متنی به بازنمود روایت و همانندسازی شاه حماسه شاهنامه با سلطان صفوی پرداخته است. روش تحقیق در این مقاله شیوه تحلیلی- توصیفی بر مبنای رویکرد نشانه شناسی اجتماعی تصویر است. ضمن این که کوشش شده میان ساختار تصویر و شعر نیز تطبیقی انجام شود. هدف اصلی در این مطالعه تبیین ویژگی های ساختار بازنمودی یک نگاره از نگارستان شاهنامه طهماسبی- در جایگاه نمونه ای از کل این اثر- است که به قصد تصویرسازی حماسه فردوسی جهت بازروایی داستان برای مخاطب زمانه خود و در جهت بزرگداشت شاه صفوی، انجام گردیده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که در بازنمود این اثر، توأمان از ساختار روایی و مفهومی و نمادسازی استفاده شده (نقش اندیشگانی) که به بیان کنش های اشخاص روایت متنی و برجسته سازی کنش و کنشگران اصلی- شاه حماسه کیخسرو- پرداخته و در نقش تعاملی خود با مخاطب از وجه نمایی بالاتری نسبت به متن کلامی برخوردار است، ضمن این که از طریق ساختار ترکیب بندی و قراردهی شاه کیخسرو در موقعیت واقعی تصویر، به هم ارزسازی هویت او با شاه زمان خود مبارت نموده است.