حصیربافی

  برای مردمی که در طول تاریخ با درخت نخل زیسته اند، به جز ارزش نمادین این درخت و معناهای مشترک آن، محصولات به دست آمده از این گونه گیاهی نیز، همواره ارزشمند و کاربردی بوده است. این همزیستی دیرینه و نیز تقدس برآمده از ارزش ویژه درخت نخل یکی از دلایلی بوده که نخل داران حصیرباف عرب خوزستان، کمتر از بخش مرغوب نخل که به زبان آن مردم «قلب» نام دارد، در دست بافته های حصیری خود بهره ببرند. در نتیجه عمده محصولات حصیری این مردم، اقلامی است که از بخش نامرغوب یا دورریز نخل به نام «سعف» به دست آمده و بر همین اساس در برخی از مناطق زیست مردم عرب خوزستان از حصیربافی به نام «صنعت سعف» یاد می شود. همچنین در میان دست بافته های حصیری این مردم شیوه ای از بافت متفاوت از برخی دیگر مناطق مختلف کشور رایج است که متأثر از ویژگی فیزیکی برگ درخت نخل این منطقه است، بر این اساس در این پژوهش به سؤالاتی از جنس، چیستی شیوه های بافت حصیر و چگونگی تأثیر مواد طبیعی و باورهای مردم عرب بر روش بافت و نوع  محصولات تولیدی آن پاسخ داده می شود. هدف این پژوهش، شناخت دست بافته های برآمده از مواد طبیعی نواحی مختلف ایران و به اشتراک گذاری تجربیات مربوط به این حوزه است. رویکرد این تحقیق کیفی است که با تکیه بر مطالعات میدانی و منابع کتابخانه ای به شیوه توصیفی و تحلیلی بیان می شود. بر اساس یافته های این مقاله، محصولات حصیری مردم عرب به دو روش اسفافه و اخرازه بافته می شوند که هریک از این دو روش، خود به دو شیوه مختلف اجرا می شوند. بافت خشکوری و نعمانی زیرمجموعه بافت اسفافه و بافت اخرازه و اخرازه لویی زیرمجموعه بافت اخرازه است. تفاوت مهم شیوه بافت حصیر مردم عرب با سایر نقاط کشور، بافت نواری و سپس دوختن نوارها به یکدیگر در برخی از اقلام است. این در حالی است که بافت محصولات مناطق دیگر به صورت یکپارچه و بدون دوخت است. نتیجه اینکه دلیل رواج این نوع بافت، کوتاهی نسبی برگ های نخل مناطق خوزستان است که شاید خود نشئت گرفته از گرمای بسیار شدید در خوزستان و تاب آوری بهتر گونه های برگ کوتاه در مقابل گرما باشد. درحالی که در مناطق دیگر طول برگ نخل بلندتر است. عنصر واسط دوخت در بافت نواری موجب ظرافت کمتر و در نتیجه به هم خوردن نظم مدولار نقوش می شود، درحالی که ظرافت نقش، در بافت یکپارچه بیشتر و دارای کیفیت بصری بیشتری است. 

هنر - صنعت کهن حصیربافی به دلیل دسترسی نامحدود به مواد اولیهِ آن در دو استان ساحلی گیلان و هرمزگان، بسیار مرسوم و متداول است؛ از سوی دیگر، شاخصه های طبیعی، انسانی و مردم شناختی، به عنوان بستر شکل گیری هنر - صنعت حصیربافی در استان های یادشده، زمینه مطالعه تطبیقی را فراهم آورده و انجام آن می تواند روشن کننده نگرش پایدار به طراحی و تولید این دسته از مصنوعات انسانی باشد. نگاه به این گونه از تولیدات به مثابه یکی از مولفه های بررسی و تفسیر اقلیم، اجتماع و فرهنگ هر جغرافیا، نیاز به افزایش نرخ ماندگاری آن ها را ایجاب می کند که این امر جز با تدقیق در آن ها میسر نمی شود؛ ازاین رو، هدف اصلی این پژوهش، شناخت و تحلیل هنر - صنعت یادشده در استان های هرمزگان و گیلان، با درنظرداشتن جغرافیای طبیعی و انسانی آن ها است که سبب شکل گیری تنوع در روش ساخت، فرم ها و عملکرد مصنوعات شده است؛ بر همین مبنا، پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی شامل مصاحبه با تولیدکنندگان بومی و بررسی تولیدات آن ها بوده و درصدد پاسخ گویی به این پرسش است که: صنایع مرتبط با گروه حصیربافی در استان های گیلان و هرمزگان و در مولفه هایی نظیر تهیه مواد اولیه، ابزار، شیوه تولید، نقوش متداول، انواع تولیدات و ابداعات در تولید، دارای چه کیفیاتی هستند؟ نتایج این مطالعه بر تاثیر مستقیم عوامل اقلیمی و فرهنگ بر تداوم، حذف، تغییرات شکلی و محتوایی، ابداعات و تنوع تولیدات صنایع هر دو ناحیه دلالت دارد.