سایت موزه

موزه ها و محوطه های تاریخی از آن جهت که ارتباط مخاطب را با گذشته برقرار می کنند، برای مردم جذابیت ویژه ای دارند، در این میان، بازدید از محوطه های تاریخی بدلیل قرارگیری در بطن اثر و زمینه های شکل گیری آن، برای مخاطب از اهمیت بیشتری برخوردار است اما ضرورت های حفاظت از آثار، اعم از ملموس، ناملموس و طبیعی، درکنار تلاش برای ادامه حیات محوطه، دغدغه فکری مدیران آن ها است. به منظور نیل به هدف پژوهش، که تلاش برای شناسایی تطابق و یا عدم تطابقِ ضرورت ها و مولفه های پارک باستان شناسی در محوطه های تاریخی می باشد، پاسخ به این سوالات الزامیست. مولفه های اصلی در ایجاد پارک باستان شناسی کدامند؟ و چه ضرورت هایی بر ایجاد پارک باستان شناسی در محوطه های تاریخی دارای مولفه های مربوطه تاکید دارند؟ این تحقیق در ابتدا با رویکرد کیفی براساس مطالعات کتابخانه ای به تعریف و تشریح دیدگاه های نظریه پردازان و منشورها و کنوانسیون های ملی و بین المللی در زمینه موزه، محوطه های تاریخی و پارک باستان شناسی و ویژگی های هرکدام پرداخته، سپس کوشش نموده با راهبرد استدلال منطقی با تکیه بر مباحث بنیانی به پاسخ سوالات بپردازد. در نتیجه در صورتیکه یک محوطه تاریخی شرایط و مولفه های لازم برای تبدیل به پارک باستان شناسی در منطقه را دارا باشد، با مدیریت یکپارچه در قالب پارک باستان شناسی، می تواند موجبات حفاظت پایدار محوطه تاریخی و توسعه پایدار جوامع محلیِ حاضر در منطقه را فراهم آورد. این مولفه ها را می توان به مولفه های ایجابی شامل میراث ملموس، ناملموس و طبیعی، و مولفه های توسعه ای که عبارتند از تاسیسات و تجهیزات، خدمات، نیروی انسانی، اجتماعی، امنیت و ایمنی دسته بندی کرد مولفه های ایجابی، ایجاد پارک باستان شناسی را ممکن می کنند و مولفه های توسعه ای شرایط را برای ادامه حیات آن مهیا می نمایند.

روستای تاریخی و محوطه باستانی بویه در شهرستان املش قرار دارد. این محوطه علاوه بر جاذبه های طبیعی، دارای آثار تاریخی و باستانی و گورستان های قدیمی مربوط به عصر آهن یک و دو می باشد. تیم های کاوشگری، آثار باستانی فراوان مانند زیورآلات زینتی و ظرف های فلزی و سفالی را کشف نموده اند. معماری مساکن و جاذبه های فرهنگی روستا بر جذابیت این محدوده برای گردشگران افزوده است. علاوه بر این روستای بویه به لحاظ برخورداری از قابلیت اکوتوریسم و توریسم تاریخی- فرهنگی به صورت توأمان یک نمونه کم نظیر به شمار می آید. سنجش امکان احداث سایت موزه نیازمند اطلاعات پایه از جمله: مردم شناسی، اقلیم، زمین شناسی، خاک شناسی، منظر و پارامترهای دیگر است؛ بدین منظور گرد آوری بسیاری از اطلاعات جزیی در قالب تیم های تخصصی از عملیات میدانی و پیمایشی صورت پذیرفت؛ سپس نقشه موضوعی بر اساس سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS ) از محدوده تولید شد و درپایان به موازات تحلیل اطلاعات پایه و مکانی، امکان احداث سایت - موزه با استفاده از مدل SWOT نیز مورد انجام قرار گرفت. این مطالعه در قالب دو پرسش نامه مجزا  جهت کسب نظرات 45 کارشناس تدوین شد، پاسخ ها نیز طبق طیف 5 طبقه ای لیکرت تنظیم گردید،  پس از نرمال سازی میانگین وزن ها، حاصل در میانگین امتیازات ضرب شد و میانگین امتیازهای وزنی محاسبه گردید، بیشترین مجموع امتیاز وزنی به میزان 38/54 برای استراتژی WOبدست آمد و مدل SWOT در این پژوهش راهبرد رشد خارجی را پیشنهاد داد. در پایان نیز پیشنهاداتی بر مبنای  توسعه رشد از خارج با محوریت احداث سایت موزه در مقوله های اقتصادی و اشتغال، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی و بهداشتی -  زیست محیطی ارایه گردید.  

در ایران محوطه های باستان شناسی بسیاری وجود دارد که به دلیل بی توجهی و عدم رسیدگی در معرض آسیب قرار گرفته اند. این معضل به تخریب آثار ارزشمند و به تبع آن، به ازبین رفتن تاریخ، عملکرد و کالبد آثار می انجامد. سایت موزه ها می توانند در تحقق هدف حفاظت جامع، توسعه فرهنگی و تاریخی مکان و نیز استفاده بهینه از ظرفیت های محوطه بسیار کارآمد باشند. هدف این پژوهش، بازشناسی شاخص های مهم در چارچوب نظری منعطف در جهت ایجادسایت موزه بر مبنای رویکرد حفاظتی و گردشگری است. برای این منظور، در مرحله اول با مروری بر ادبیات و نظریات ارائه شده در این حوزه و پیشینه سایت موزه ها در جهان، به ضرورت ایجاد سایت موزه و توجه به محوطه های باستان شناسی پرداخته شد. سپس، در مرحله دوم، با مستند سازی دو تجربه خارجی و دو تجربه داخلی به بررسی و تحلیل آنها با روش سوات، زمینه ارتقای دانش نظری در عرصه ساخت سایت موزه ها فراهم آمد تا با تکیه بر این دانش بتوان سیاست های کارآمدتری اتخاذ کرد. روش کار در این مقاله توصیفی، تحلیلی است و نتایج پژوهش نشان داد که یکی از موثرترین راه های حفاظت از محوطه ها و شناساندن تاریخ و فرهنگ آنها، ایجاد سایت موزه ای است که بتواند از محوطه باستان شناسی و ارزش های آن حفاظت کرده و در عین حال با جذب مخاطبان عمومی، متخصصان و با استفاده از روش های نوین و کارآمد این محوطه ها را مدیریت کرده و از آنها بهره برداری کند.

سایت موزه ها بخش مهمی از میراث هستند که با نمایش آثار در مکان اصلی خود، علاوه بر جنبه ی آموزشی و پژوهشی، از پتانسیل اقتصادی بالایی نیز برخوردارند. با وجود اهمیت روزافزون ایجاد سایت موزه ها و نحوه ی مدیریت آن ها در سطح جهان، این رویکرد در ایران چندان مورد توجه متولیان امر و متخصصان حوزه ی باستان شناسی و گردشگری واقع نشده است. درنتیجه، امروزه تنها تعداد اندکی از محوطه های باستانی کاوش شده در ایران درقالب سایت موزه هایی از ادوار مختلف فرهنگی درمعرض دید گردشگران قرار گرفته اند. این درحالی است که تاکنون وضعیت موجود این سایت موزه ها نیز براساس استانداردهای بین-المللی ارزیابی و تحلیل نگردیده است. پژوهش حاضر، با بهره گیری از مطالعات میدانی و اسنادی در رهیافتی توصیفی– تحلیلی به ارزیابی عملکرد سایت موزه های پیش از تاریخی ایران برمبنای استانداردهای جهانی می پردازد. براساس نتایج، در بیشتر سایت موزه های پیش از تاریخی ایران، رویکردهای جهانی چون گردشگری باستان شناسی و باستان شناسی عمومی از جایگاه چندانی برخوردار نیستند. در این زمینه می-توان به اقدامات حفاظتی نادرست صورت گرفته به منظور استحکام بخشی آثار فرهنگی شناسایی شده از کاوش باستان شناختی این سایت موزه ها اشاره نمود. گذشته از این، یافته های فرهنگی به دست آمده از کاوش های این محوطه ها نیز به شیوه ی مطلوبی سامان دهی نگردیده اند. درحقیقت، غالب این یافته ها به شیوه ی سنتی و با ارائه ی کمترین اطلاعات ممکن در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته اند.