ضد قهرمان

مقاله حاضر، به بررسی رابطه تلویزیون و فوتبال و نقش این رسانه در همگانی شدن ورزش فوتبال در ایران می پردازد. با توجه به همگانی، رسانه ای و بویژه، تلویزیونی شدن فوتبال در ایران، پژوهش پیش رو با این هدف انجام شده است که تلویزیون در کشور ما چرا و چگونه مخاطبان و بینندگان فوتبال را جذب می کند؟ برای دستیابی به این هدف، پژوهشگران با رویکرد ترکیبی کیفی و کمّی علاوه بر مطالعه منابع و کتاب های موجود، از پژوهش ها و گزارش های پیمایشی، به ویژه نظر سنجی های جدید مرکز تحقیقات صدا و سیما، استفاده کردند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که رسانه ای و به ویژه تلویزیونی شدن فوتبال موجب فراگیر شدن آن در سطح جامعه ما شده است. بر این اساس هم مردم علاقه مند و پیگیر برنامه های فوتبال تلویزیون شده اند و هم این رسانه سعی کرده و توانسته است مخاطبان متعدد و متفاوتی را در این زمینه جذب کند. نتایج نظر سنجی ها نیز نشان می دهد، بیشتر مخاطبان برنامه های ورزشی تلویزیون، علاقه مندان به تماشای ورزش فوتبال هستند و در مجموع، از این نوع برنامه ها رضایت دارند.

قرآن کریم در تاثیرگذاری بر مخاطبان خود از اصول فنی وهنری مختلفی از جمله داستان بهره جسته است. از عناصر مهم داستانی شخصیتها هستند؛ شخصیتها گاه دارای نقشی مثبت هستند که از آنان بعنوان قهرمان یاد می شود و گاه دارای بعدی منفی هستند که به ضد قهرمان شناخته می شود. کارکرد ضدقهرمانها در داستان گاه نقش محوری و گاه نقش مکمل دارند تا جنبه های مثبت شخصیت قهرمان بهتر ترسیم گردد. از جمله در داستانهای قرآنی داستان زندگی حضرت موسی است که در تصویری از تقابل جبهه خیر و شر در آن با شخصیت پردازی قهرمان و ضد قهرمان مواجهیم. در داستان حضرت موسی، ضدقهرمانان، اشخاصی همچون فرعون، قارون و ساحران و سامری هستند که در تعامل وتکامل هم و در قالب شخصیتهای متفاوت به شکل گیری جبهه شر کمک می کنند. کبر، قدرت طلبی، دنیاپرستی و جهل در قالب این شخصیتها نمود دارد. در این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی به تحلیل شخصیت پردازی ضدقهرمانان در شیوه روایی قرآن کریم پرداخته شده و مشخص می گردد نقش ضدقهرمان بیشتر از منظر کنش گری و تقابل وی با عملکرد اصلاح گرایانه قهرمان ظهور می یابد و انواع ضدقهرمانهای اصلی، نامی و فرعی را در مسیر رسالت این پیامبر ایجاد می سازد که به نوبه خود جنبه ای از رسالت قهرمان را برجسته می نمایند

    متون حماسی جزو جدا نشدنی ادبیات فارسی هستند که شاه کار اصلی آن شاهنامه فردوسی است. بعد از شاهنامه، حماسه سرایی رواج پیدا کرد و به تقلید از آن در دوره های مختلف، انواع حماسه های دینی و تاریخی سروده شد؛ امّا در سرایش آن ها، تحوّلات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که در کشور ایجاد شد، تأثیر گذاشت و به تناسب تحوّلات، موضوع، جای گاه، ویژگی ها و اهداف شخصیت های حماسی نیز تغییر کرد. در این پژوهش با هدف تأملّی بر تحوّلات ضدّ قهرمان و تفاوت ها و شباهت های آن در حماسه های ملّی، دینی و تاریخی، منظومه های حماسی بانوگشسب نامه و فرامرزنامه از حماسه ملّی، علی نامه و خاوران نامه از حماسه دینی و تمرنامه ، جنگ نامه کِشم و جرون نامه از حماسه تاریخی به روش کتاب خانه ای و بر مبنای نگارش توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد حماسه های دینی و تاریخی نیز بر بنیاد حماسه ملّی استوار شده ؛ امّا در تقابل بنیادین خیر و شر، هم سو با مضمون و هدف قهرمان داستان، دچار دگرگونی شده است. وجه مشترک هر سه نوع حماسه، وجود ضدّ قهرمان انسانی جدال گر با صفات بدنژادی، اهریمنی و تنومندی است؛ امّا این ضدّ قهرمان در حماسه دینی و تاریخی با انگیزه قهرمان و روایت تاریخی در اهداف جدال، کنش و صفات ضدّ قهرمان و سرانجام ضدّ قهرمان متغیّر گشته است.

  رویکرد روایت شناسیدرقالبتحلیل ساختاری متون به ما امکان می دهد تا از طریق بررسی فرم یک اثر ادبی به نظام معنایی فراسوی آن دست یابیم. همچنین از گذر بررسی ساختار و عناصر شکل دهنده روایت ها، در آثاری که حاوی قصه ها و روایت های گوناگونی از یک ژانر ادبی مانند حماسه هستند دریابیم که اصولی واحد، مشابه و تکرار شونده وجود دارد که در میان داستانها و روایت های موجود در یک اثر ادبی مشابهت ایجاد می کند. بر این اساس «داستان فرود» از شاهنامه فردوسی را برگزیدیم تا با رویکردی روایت شناسانه مورد بررسی و بازکاوی قرار دهیم و نقش فردوسی را در مقام راوی- نویسنده تلویحی در این روایت روشن کنیم. بررسی داستان نشان می دهد که عنصر دگردیسی و استحاله شخصیّت در روند روایت و شکل گیری پی رفت ها تأثیر نهاده است و طوس که در پی رفت نخستین داستان، نقش قهرمان را بر عهده دارد، در پی رفت دوم با گونه ای دگردیسیِ کرداری به قهرمان دروغین یا ضدّ قهرمان بدل می شود و کارکرد و نقش ویژه دیگری می یابد. همچنین در پایان این بررسی می توان بهرام را بر بنیاد کارکردهای مثبت وی به عنوان قهرمان برتر در داستان معرفی کرد. وجود هفت کارکرد متفاوت از الگوی روایی پراپ در داستان مورد نظر از تفاوت نوع روایتگری فردوسی در شاهنامه در مقایسه با روایت گری در داستانهای عامیانه حکایت می کند و می تواند به عنوان یکی از ضعف های این الگوی روایی در تحلیل متون روایی مبنی بر وجود الگویی ثابت برای همه روایت ها باشد. واژگان کلیدی: روایت شناسی، کارکرد شخصیّت، قهرمان، ضدّ قهرمان، دگردیسی قهرمان، توالی رویدادها. * تاریخ دریافت مقاله: 20/01/1390                         تاریخ پذیرش نهایی: 07/08/1390 1- نشانی پست الکترونیکی نویسنده مسئول:  Mn_behnam@yahoo.com