سبک استعلایی

کتاب «سبک استعلایی در سینما، اوزو، برسون، درایر» از پل شریدر منتقد، نویسنده و کارگردان شهیر آمریکایی از معدود کتبی است که رابطه ی سینما، دین و ویژگی های مرتبط با آن را فراتر از حوزه هایی همانند نشانه شناسی بررسی می کند. این کتاب در سال 1382 با ترجمه ی محمد گذرآبادی در ایران به چاپ رسید. ویرایش دوم کتاب در سال 2018 به بازار عرضه شد که شامل معرفی سینمای آهسته و بازنگری شریدر بر برخی از مفاهیم این سبک می شد. اهمیت این رساله را می توان در نوع بررسی و مواجهه با دین و عناصر آن دانست. شریدر با توسل به مفاهیم عمیق فلسفی و بهره گیری از عقبه ی مسیحی خود مراحل سبکی را بنیان می نهد که مهم ترین آثار سینمایی از خلال آن ها قابل خوانش و بررسی می باشد. این سبک در غایت خود به دنبال یافتن چگونگی بیان امر متعالی و امر معنوی در سینما است. این پژوهش در ابتدا اثر و نویسنده آن را معرفی کرده و سپس کلیه مفاهیم موجود در کتاب با عنایت به هر دو ویرایش آورده می شوند. در نهایت این کتاب در زوایای مختلف به بوته ی نقد کشیده خواهد شد. نتایج نشان خواهند داد که عمده نقد های وارد بر پیکره ی این کتاب را می توان در سطوح روش و محتوا مشاهده نمود.

سبک استعلایی رویکردی مخصوص در تمامی هنرهاست که در طلب نائل شدن به امر متعال و نامحسوس در قامت امر محسوس، سنتی پر از پیشینه از خود برجای گذاشته است. امکان بهره وری از این رویکرد در هنرهای دیداری دغدغه ایست که هنرمندان و منتقدان زیادی همچون واسیلی کاندینسکی در نقاشی یا پل شریدر در سینما، بخشی از پژوهش ها یا آثار خود را منعطف به این رویکرد کرده اند. همچنین یکی از مهم ترین گونه هایی که غالبا در ارتباط با شهود دانسته می شود، فیلم تجربی (در این مقاله، اختصاصا فیلم جستار) است. این پژوهش با استفاده از روش کیفی در صدد پاسخ به نقاط مبهم سبک استعلایی و جای گذاری آن بر بستر فیلم های جستارانه با هدف بازنمایی امر متعال و شناخت خصیصه نماهای سبکی در تلاقی گاه سبک استعلایی و فیلم جستار است. این پژوهش به روش مطالعات تطبیقی صورت گرفته و با مطالعه ی داده های موجود در این حوزه و ساختاربخشی آن ها از بدایت امر فیلم جستار و سبک استعلایی تا تلقی های مدرنشان، آن ها را تشریح می کند و به تلاقی گاه این سبک با فیلم جستار و توانایی های سینمایی آن از دریچه ی آراء پل شریدر می پردازد. فراچنگ آوردن این مفاهیم چندجانبه طبیعتا نیازمند نگاهی جدید است که این منظور به صورت مطالعه ی تطبیقی حاصل می گردد. نتایج پژوهش، تحقق بخش این انگاره هستند که تمهیدات فرمی فیلم جستار رویکردی نوین در برخورد با سبک استعلایی ست و فیلم جستار دارای توانایی بالقوه در نائل آوردن مخاطب به تماشای امر متعال در قاب تصویر است.

امر قدسی در جهان مفهومی سنّت گرایی سنت تعریف می شود و مطالعه بازنمایی آن در سینمای داستانی به عنوان یک پدیده مدرن، مسأله ای مهم است. زیرا سنت گرایان بر این باورند که امر قدسی در هنر قدسی می تواند نمود یابد؛ اما در خصوص بازنمایی آن در سینما به عنوان یک پدیده مدرن، دیدگاه مبسوطی ندارند. بنابراین هدف این پژوهش، واکاوی نحوه بازنمایی امر قدسی در سینما از منظر سنت گرایی است. این جُستار با رویکرد کیفی، به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای اسنادی به این مسأله پرداخته است. برای این منظور، مبانی فکری سنت گرایی مانند امر قدسی و هنر قدسی، و نیز سبک استعلایی در سینما به عنوان سبکی نزدیک به هنر قدسی تبیین شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد، همانگونه که سنت گرایان هنر قدسی را در شکل و سبکی خاص جستجو می کنند که دارای کیفیات و خصوصیات معنوی متناظر با جهان الوهی است، می توان همین ویژگی را در سبک استعلایی سینمایی به نحوی که در بازنمایی امر قدسی کارکرد داشته باشد، ردیابی کرد. سبک استعلایی در سینما، کارکردی شبیه هنر قدسی دارد که با استفاده از عناصری که در هنر بدوی وجود دارد، امر مقدس را بازنمایی کند. اینگونه، به واسطه استخدام سبک استعلایی یا ویژگی های عمده آن، می توان به بازنمایی امر قدسی در سینما، بر پایه مفاهیم مورد توجه سنت گرایان، امیدوار بود.در پژوهش حاضر شش فیلم مهاجر، خیلی دور خیلی نزدیک، آواز گنجشک ها، قدمگاه، یک تکه نان و به رنگ خدا بررسی شده است و نتایج آن دال بر کارکرد سبک استعلایی در بازنمایی امر قدسی است.