گویش قاینی

واژه بست ها واحدهای زبانی هستند که هم برخی از ویژگی های رفتاری واژه ها را دارند و هم دارای برخی از خصوصیات تکواژهای وابسته هستند. ازاین رو، شناسایی و بررسی آن ها در زبان های مختلف یکی از جالب ترین ویژگی های زبان شناختی از نظر زبان شناسان است. زبان فارسی نیز از این قاعده مستثنی نیست. بدین ترتیب، هدف پژوهش حاضر، تعیین و توصیف واژه بست های ضمیری در گویش قاینی بر اساس معیارهای آیخن والد (2003) است. داده های این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی، با مراجعه به منابع مختلف گویش قاینی و ضبط گفتار آزاد 20 گویشور بومی ساکن شهرستان قاین و همچنین شم زبانی یکی از نگارندگان گردآوری شده است. واژه بست های ضمیری در این گویش عبارتند از واژه بست مفعولی و فاعلی -(d)e و همچنین ضمایر متصل شخصی سوم شخص. نتایج داده ها حاکی از آن است که واژه بست مفعولی تنها به مفعول مفرد غیرجاندار اشاره دارد و در زمانی که مفعول حضور ندارد به فعل متعدی در همه شخص ها و زمان ها اضافه می شود. واژه بست فاعلی به فاعل سوم شخص مفرد (عمدتاً جاندار) اشاره دارد و در زمان عدم حضور فاعل، به فعل سوم شخص مفرد در تمام زمان ها اضافه می شود. درباب نظام مطابقه، تنها زمانی در این گویش حالت کنایی حاکم است که در جمله دارای فعل سوم شخص مفرد، (d)e- نقش مفعولی داشته باشد؛ در این صورت نشانه یکسان با فاعل فعل لازم و نشانه متفاوت با فاعل فعل متعدی دارد. ضمایر شخصی واژه بستی هم در این گویش تنها شامل ضمایر سوم شخص می شوند. واژه بست های ضمیری پس از بررسی براساس معیارهای 15 گانه آیخن والد از نظر واژه بست بودن مورد تأیید قرار گرفت.

فرایند تکرار در دهه های اخیر بسیار موردتوجه زبان شناسان قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر توصیف و تحلیل انواع تکرار کامل شامل تکرار کامل ناافزدوه، تکرار کامل افزوده میانی و پایانی و تکرار کامل پژواکی (با تغییر همخوان آغازی یا واکه جزء مکرر) در گویش قاینی براساس نظریه بهینگی موازی و به ویژه رویکرد بهینگی لایه ای است. بدین منظور داده های مکرر موردبررسی براساس الگوی تکرار شقاقی (1379 و 1397) به روش اسنادی و میدانی با ضبط گفتار آزاد و مصاحبه با 20 گویشور بومی بی سواد/ کم سواد با سن بالای 60 سال جمع آوری شده است. در تحلیل برخی داده ها نیاز است برون داد صحیح مرحله به مرحله پیش بینی شود تا اشتقاق ساخت واژی به درستی بررسی شود. رویکرد بهینگی موازی به دلیل ماهیت تک سطحی (درون داد و برون داد) آن قادر به تبیین برخی داده های مکرر نیست، از این رو، رویکرد بهینگی لایه ای که هیچ گونه محدودیتی بر تعداد و نوع لایه ها ندارد، در تحلیل تکرار کامل افزوده میانی و پایانی استفاد شده است. در این پژوهش، تکرار کامل افزوده پایانی در دو سطح ستاک بررسی می شود که در هر دو سطح محدودیت ONSET بالاترین رتبه را دارد. در تکرار کامل افزوده میانی با افزودن پی بست / o / چون همخوان پایانی پایه مشدد می شود، به دو سطح ستاک و یک سطح واژه نیاز است. در تکرار کامل افزوده میانی فقط در سطح ستاک الف مرتبه بندی محدودیت ها متفاوت است، زیرا نوع جزء مکرر (پژواکی یا غیرپژواکی) در این سطح مشخص می شود، اما در دو سطح بعدی، سطح ستاک ب و سطح واژه که مشمول تشدید و بازهجابندی هستند، محدودیت ها دارای مرتبه بندی یکسانی هستند. درنهایت، یافته ها نشان داد نظریه بهینگی لایه ای تحلیل روشن تری از لایه های میانی در فرایند تکرار کامل افزوده میانی و پایانی ارائه می کند.

درگویش قاینی در واژه های مختوم به واکه های /ou/،/ɑ/و/a/، نشانه جمع به صورت [au] بازنمایی آوایی دارد و در واژه های دارای واکه های /i/،/u/ و/e/ نشانه جمع به صورت [u] تلفظ می شود. این صورت های روساختی مؤید صورت زیرساختی /-ɑn/ برای نشانه جمع در قاینی است. در تبیین این امر براساس رویکرد بهینگی لایه ای، نگارندگان داده های پژوهش را در سه سطح ستاک، واژه و فراواژگانی بررسی کردند. نتایج یافته ها نشان داد فرایندهای واجی افراشتگی پیش خیشومی و رفع التقای واکه ها در سطح ستاک و فرایندهای تغییر واکه و حذف / n/ی پایانی در سطح واژه رخ می دهند. اشتقاق روساختی داده ها پیش از اعمال سطح فراواژگانی بیانگر تیرگی تعامل زمینه برچین بین فرایندهای افراشتگی پیش خیشومی و حذف /n/ی پایانی بود. در سطح های فراواژگانی که در دو حالت افزودن ضمیر متصل ملکی سوم شخص مفرد /in/ و ضمیر ناپیوسته اول شخص جمع /mɑ/ به برون داد سطح واژه بررسی شد فرایندهای واجی ای مانند حذف /n/ی پایانی و ساده شدن واکه مرکب دخیل هستند. در سطح فراواژگانی نیز تیرگی تعامل زمینه چین بین فرایندهای حذف کسره اضافه و حذف /n/ی پایانی مشاهده می شود. ازاین رو، در این پژوهش، در چارچوب بهینگی لایه ای تعامل های تیره موجود در اشتقاق های روساختی اسم های جمع دارای واکه پایانی در گویش قاینی بررسی می شود. بهینگی لایه ای نسبت به بهینگی موازی در تبیین تغییرات آوایی تیره در مرز تکواژها کارایی بیشتری دارد.