حوادث جوی

جغرافیا به عنوان بستر تحولات و تاریخ به عنوان زمان آن از دیرباز با هم تعامل دو سویه داشته و به عنوان مکملی در سیر تحولات تاریخی مطرح بوده اند. اگر جنگ را به عنوان یک عامل تعیین کننده در سیر تحولات بشری بدانیم، عامل جغرافیا بدان جهت که سهمی بسزا در سرنوشت جنگ ها داشته اند، شایسته توجه است. در همین راستا از مهم ترین عوامل تأثیرگذار جغرافیایی در نبردها، تغییرات جوی بوده است. تحولات جوی بر روی زمانِ وقوع، نوع سازماندهی قوا، فرآیند و از همه مهم تر بر نتیجه برخی از نبردها اثر می نهاد؛ بنابراین هرگونه پژوهشی بدون توجه به نقش جغرافیا در پیروزی ها و شکست ها ناکافی و نارسا خواهد بود. لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش بنیادین است که حوادث جوی چه تأثیری بر تحولات نظامی ایران عصر غزنوی-سلجوقی داشته است؟ یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که تأثیر حوادث جوی بر تحولات نظامی ایران و سرنوشت جنگ های عصر غزنوی و سلجوقی نقشی تعیین کننده داشته که از مهم ترین آنها می توان به مواردی چون: تأثیر آب وهوا بر کارکرد تسلیحات و قوای جنگی، نقش برف و سرما در تلفات نیروها و تغییر در سیاست جنگی، تأثیر گرمای هوا و تشنگی در تحلیل قوای سپاهیان، تأثیرات نظامی باران و سیل در زمین گیر شدن لشگریان و کارکرد پدیده های جوی در بازتولید خرافات و...اشاره کرد.

پدیده های جغرافیایی سهم بسزایی در راهبردها و در عین حال سرنوشت جنگ ها در طول تاریخ ایران داشته اند. لذا توجه به آن در جهت ارزیابی و تحلیل شیوه ها و رفتارهای نظامی حکومت ها امری ضروری خواهد بود. در این میان نقش حوادث جوی در انتخاب زمان وقوع حوادث، نوع سازماندهی قوا و حتی نتیجه برخی از پیروزی ها، پیشروی ها و یا در شق دیگر، عقب نشینی ها و حتی شکست ها خود از امتیاز و در عین حال ضرورت های توجه به آن پرده برمی دارد. لذا این پژوهش به روش تبیینی- تاریخی و با طرح این پرسش بنیادین که حوادث جوی چه نقشی بر تحولات نظامی ایران سده های سوم و چهارم هجری داشته است، دریافته است که حوادث جوی از جمله برف و سرما، سیل، باران، باد و گرما گاهی موازنه ی جنگی را کاملاً تغییر داده؛ و حتی مسیر و در نهایت نتیجه جنگ را برخلاف همه پیش بینی ها دگرگون کرده است. ضمن آن که علاوه بر تضعیف قوای جسمانی، به هم ریختگی سپاه و یا تأثیر نامطلوب بر تسلیحات، نمی بایست بار و فشار روانی- تبلیغاتی وقوع حوادث غیرمترقبه ی جوی و سعی بر القاء خرافه ی ارتباط با آسمان و جهان غیب که خود به تضعیف روحیه سپاهیان رقیب می انجامید، نادیده گرفته شود.