عمان متصالح

اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده قدرتی متشکل از قبایل با عنوان «قواسم» ساکن در سواحل جنوب شرقی خلیج فارس موسوم به «عمان متصالح» و سواحل مقابل آن در جنوب ایران به وجود آمد که همزمان با قدرت یافتنشان، خود را با قدرت های صاحب منافع در منطقه از جمله بریتانیا مواجه دیدند. ظهور قواسم نه به عنوان گروهی از دزدان دریای عرب که در آب های خلیج فارس و دریای عمان به غارت کشتی های تجاری اقدام می کردند، بلکه به عنوان حاکمیت طوایفی از اعراب ساکن در سواحل دو طرف خلیج فارس که می توانست تجارت آزاد انگلیسی ها را دچار مشکل کند، مورد توجه قرار گرفت. نگارندگان این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانه ای به دنبال پاسخ به این پرسش بوده اند که: نتایج و پیامدهای روابط سیاسی قواسم با بریتانیا (1192-1235ق/ 1778-1820م) چه بوده است؟ روابط قواسم با بریتانیا به تحولات و دگرگونی هایی چون به رسمیت شناخته شدن قواسم به عنوان قدرت و دولتی مستقل، جلوگیری از خطر تسلط قطعی وهابیان بر خلیج فارس، کوتاه شدن دست عمان برای همیشه از سواحل شمال، تشکیل شیخ نشین های حوزه خلیج فارس و غیره منجر شد.

مناسبات عشیره ای و ساختارهای تاریخی قدرت و مرز در عمان متصالح ( امارات متحده عربی) در دو سده 13 و 14هجری/19 و 20 میلادی تا تأسیس امارات متحده عربی در 1971 میلادی، نقش تعیین کننده ای در شناخت هویت تاریخی شیخ نشین های خلیج فارس دارد. شرایط خاص جغرافیایی این منطقه، این وضعیت خاص اجتماعی را برای آن رقم زده است. اهمیت موضوع، نقش مناسبات عشیره ای در ترسیم مرزهای قدرت و سیاست در امارات متحده عربی، به واسطه نقش آن در فهم ماهیت تاریخ تحولات سواحل جنوبی خلیج فارس طی یک سده اخیر دارد. از جهت دیگر، پیچیدگی سیاسی مرزها ناشی از روابط میان نظام های عشیره ای و فرهنگ بدوی حاکم بر بخش مهمی از مناطق ساحلی و درونی، بر اهمیت موضوع نقش مناسبات عشیره ای در فرایند ساخت قدرت و مرزهای سیاسی این منطقه طی دو سده اخیر افزوده است. عوامل تعیین کننده روابط عشیره ای، ساختار سنتی روابط و تحولات درونی عمان متصالح نشان می دهد که در کنار سیاست های استعماری، پیوندهای عشیره ای و توان شیوخ در توسعه این گونه پیوندهای تعیین کننده محدوده نفوذ آنان در دوران شکل گیری مرزهای سیاسی بوده است. موضوع امنیت و منافع یا نیازهای عشیره ای، نقش تعیین کننده ای در ترسیم جایگاه شیوخ داشته است. این وضع تا اواخر سده 20م ادامه داشت که مفهوم مرز و ملت برای نخستین بار مطرح شد . این مقاله با رویکردی تحلیلی و با روش مطالعات کتابخانه ای، به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که روابط عشیره ای و سازوکار قدرت شیوخ، چه جایگاهی در تغییرات ساختاری و تحولات تاریخی منتهی به شکل گیری امارات متحده عربی داشته است؟ در این میان با بررسی شواهد موجود، مجموع عوامل جغرافیایی و انسانی و تحولات تاریخی سده 13ق/19م را باید در فهم تحولات منتهی به قدرت یابی بنی یاس در امارات متحده، مد نظر قرار داد.