گذار ژئوپلیتیکی

بعد ازحمله امریکا به عراق و سرنگونی رژیم صدام حسین، ایران، عربستان و ترکیه به عنوان سه کشور مهم منطقه سعی در افزایش حوزه نفوذ و گسترش قلمرو ژئوپلیتیکی خود در عراق داشته اند. در این میان از سویی ایران قراردارد که با قدرت گیری شیعیان در عراق با دولت جدید این کشور به نوعی همگرایی نسبی دست یافته است؛ از سوی دیگر کشورهای عربستان و ترکیه قراردارند که با توجه به منافع خود راهبردهای خاصی را در عراق جدید دنبال کرده اند. بر این مبنا پرسش اصلی که این مقاله مطرح می کند چنین است: عربستان سعودی و ترکیه در رابطه با دولت جدید عراق چه سیاست هایی را اتخاذ کرده اند و هدف اصلی آنها از اتخاذ این سیاست ها چه بوده است؟ فرضیه اصلی پژوهش حاکی از آن است که کشورهای عربستان و ترکیه در تلاش بوده اند تا با بهره گیری از شکاف های اجتماعی عراق، به ویژه شکاف های مذهبی و قومی و با اتخاذ سیاست ها و راهبردهای گوناگون، دولت جدید عراق را به چالش کشیده و حوزه نفوذ و قلمرو ژئوپلیتیکی ایران را تهدید نمایند. این مقاله با رویکردی تحلیلی-توصیفی به سیاست ها و راهبردهای دولت های تاثیرگذار منطقه ای در عراق پرداخته و با لحاظ نمودن سه سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی، به واکاوی تحولات عراق می پردازد. در این راستا، در سطح داخلی شکاف های اجتماعی پیچیده و ضعف دولت-ملت سازی در عراق که منجر به تاثیرگذاری بالای هویت های قومی و مذهبی در مقابل هویت ملی شده و زمینه پیوند برخی گروه های قومی مذهبی با کشورهای همسایه را ایجاد نموده، بررسی می شوند. در سطح منطقه ای، رقابت های ژئوپولیتیکی بازیگران منطقه ای با بهره گیری از عوامل داخلی عراق و در سطح بین المللی نیز سیاست قدرت های بزرگ به ویژه ایالات متحده امریکا مورد توجه قرارمی گیرد

غرب آسیا بخشی مهمی از جهان اسلام است که از نقطه نظر تاریخی و مسائل سیاسی و سوق الجیشی اهمیت ویژه ای دارد؛ که شامل سرزمین های میان دریای مدیترانه و خلیج فارس و تا منطقه جنوب خاوری اروپا، جنوب باختری آسیا و شمال آفریقا گسترده است. این منطقه از مهم ترین مناطق ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی جهان است که با تبدیل شدن این منطقه به جولانگاه گروه های تروریستی نوظهور سلفی تکفیری و سپس حرکت به سوی ساختار پسا داعش عرصه ای پیچیده و پر بحران را در برابر تمامی بازیگران و قدرت های منطقه ای و جهانی قرار داده است. این منطقه به دلیل قابلیت ها و توانمندی های ویژه در عرصه های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امنیتی به خصوص در طی ده های اخیر به عنوان منطقه ای راهبردی که با موقعیت ژئوپلیتیکی، ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی باعث شده که همواره در پیش برد طرح های راهبردی غرب به خصوص آمریکا برای تأمین منافع و ماندگاری در منطقه و حفظ حائل امنیتی رژیم صهیونیستی جایگاه منحصر به فردی داشته است. کشورهای سوریه و عراق در جبهه مقاومت، دونقطه از کانون های تزریق بحران و بی ثباتی توسط گروه های تروریست تکفیری داعش در جنگ نیابتی محور ژئوپلیتیک وابسته به رهبری آمریکا در منطقه به شمار می رفتند، حالا با توجه به این تحولات رقابت ژئوپلیتیکی و تغییرات ساختار گذار ژئوپلیتیک منطقه ای و فرا منطقه ای در این کشورها متمرکز شده است. از طرفی دیگر کشورهای عراق، سوریه و یمن نیز به محل رقابت و منازعه و در هم آمیختگی قلمرو ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران، ترکیه، عربستان تبدیل شده است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی– تحلیل و پیمایشی با استفاده از منابع کتابخانه ای – اینترنتی و اسنادی که به تحلیل آینده پژوهی فضای ژئوپلیتیکی پسا داعش در منطقه غرب آسیا (مطالعه موردی عراق) پرداخته است؛ که رقابت ها و چالش ها میان جبهه مقاومت با محور وابسته به غرب در منطقه را در فضای پسا داعش تحلیل نموده که تحول حذف داعش و پوست اندازی منطقه از محور ژئوپلیتیک وابسته به سمت محور ژئوپلیتیک غیر وابسته (مقاومت) در هدف پژوهشی هست.