شرطه الخمیس

شرطه الخمیس عنوان سازماندهی و ساختار خاصی است که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام در سازماندهی سپاه خود مورد استفاده قرار می دادند. این ساختار ابداعی و نوآورانه، دارای ویژگی ها و خصیصه هایی است که آن را از سایر شیوه های سازماندهی متمایز می کند. مقاله پیش رو با رویکرد کیفی و راهبرد تاریخی-تطبیقی به گردآوری و تحلیل داده ها پرداخته و برای اعتبار بخشی به یافته ها با افراد صاحب نظر در تاریخ اسلام مصاحبه های تکمیلی و تأییدی انجام شده است. با بررسی تفصیلی جایگاه نوآوری در مدیریت و به خصوص در سازماندهی، ویژگی های اصلی یک سازماندهی از نوع شرطه الخمیس شامل: 1- وجود قرارداد خاص 2- نوآورانه بودن 3-انعطاف پذیری 4- یادگیرندگی 5- بصیرت بخشی به عنوان روش اصلی هماهنگی، احصا شدند. در ادامه ویژگی های این سازماندهی با پیکربندی های مشابه شرطه الخمیس مقایسه شده و به تبیین مزایای این پیکربندی پرداخته شده است. نتیجه اینکه سازماندهی شرطه الخمیس در شرایط کنونی برای اداره سازمان های با شرایط پیچیده و پویا، رقابتی، با ریسک و حساسیت بالا قابل توصیه است.

شرطه الخمیس، واژه مرکبی است که می تواند به عنوان یکی از مصادیق تشکیلات نظامی در تمدن اسلامی، مورد توجه قرار گیرد. جایگاه و کارکرد نظامی شرطهالخمیس، در زمان حکومت امام علی، در شماری از منابع تاریخی بازتاب یافته و مورد تأیید قرار گرفته است. اما برخی از منابع رجالی، تاریخی و حدیثی شیعه- یا متمایل به شیعه- با رویکردی متفاوت، آن را نهادی ویژه - و حتی مقدس- به شمار آورده اند و با تنگ گرفتن دایره شمول آن، تنها افراد خاصی را در درون آن جای داده اند. این مقاله می کوشد تا با سنجش و ارزیابی گزارش های منابع مختلف، و تدقیق در شواهد و قرائن هر دو سو، نتایج منقحی را به دست دهد.

امنیت از ارکان جامعه است. مردم با برخورداری از نعمت امنیت زندگی خود را در آرامش سپری می کنند. نیروی انتظامی حافظ امنیت اجتماع و مردم است؛ با مفسدان مبارزه می کند و با برهم زنندگان امنیت جامعه می ستیزد. نیروی انتظامی در اسلام سابقه ای دیرینه دارد. هنگام جنگ ها جمعی به حفاظت از رسول خدا می پرداختند و از مراکز حساس پاسداری می کردند. نخستین نیروی انتظامی متشکل را امیرالمؤمنین با عنوان «شرطه الخمیس» ایجاد کرد. افراد بصیر و با صلابت و شجاع عضو شرطه الخمیس شدند. این نیروهای آماده در هر صحنه ای که نیاز بود، حضور می یافتند. در نبردها اولین گردان داوطلب بودند. هنگام یورش های محدود دشمن، به مبارزه با آنها می پرداختند. هنگام شورش مفسدان، به ستیزشان می رفتند. هنگام قضاوت حاضر می شدند و مجرمان را کیفر می کردند. وظیفه شناسایی نیروهای جاسوس دشمن را عهده دار بودند. در بازار هم برای مجازات متخلفان حضور می یافتند و در عین حال در صورتی که خود تخلفی می کردند، مورد بازخواست امیرمؤمنان قرار می گرفتند.