ابدال الادویه

قدمت داروشناسی و تصنیف و تألیف کتاب های خرد و کلان در این زمینه در ایران، به پیش از اسلام، مخصوصاً به جندی شاپور می رسد که تا حدود سه قرن پس از اسلام نیز همچنان فعال بود. از پیش از اسلام و مخصوصاً در عصر اسلامی تک نگاری های متعدد درباره داروهای مفرد (عُقّار) و مرکب (اقراباذین/ قراباذین) به قلم پزشکان و داروسازان جندی شاپوری و شاگردان آنها نوشته شد. این میراث به زودی، به شرحی که در کتاب ها و مقالات مربوط به تاریخ طب آمده است، به یکی از برجسته ترین عرصه های کوشش های علمی پزشکان و داروشناسان نامور عصر اسلامی چون ابومنصور هروی، ابن ربن طبری، محمد بن زکریای رازی، ابوعلی سینا، سید اسماعیل جرجانی و بسیاری دیگر تبدیل شد و آثاری بس مهم در این فن پدید آمد که نگاهی اجمالی به آنها موضوع این نوشتار است.

اشکالات یگانه دست نویس الصیدنه چندان است که آماده سازی ویراستی پیراسته تر از ویراست عباس زریاب، بی بهره گیری از متون موازی ناشدنی است. برای روشن شدن چند و چون کارامدی هر متن موازی در بازسازی مواضع گم شده یا اصلاح متن الصیدنه، باید چند و چون بهره گیری بیرونی از آن متن، یا پدیدآور آن متن از الصیدنه، مشخص گردد. در مورد منابع مرتبط به  ابدال ادویه (دارو های جایگزین) و عطرشناسی و در مورد برخی آثار رازی، متن عموماً با تغییری اندک در الصیدنه نقل شده است؛ پس متن چنین آثاری نیز به عین عبارت در تصحیح و تکمیل الصیدنه سودمند خواهد بود. آثاری ادبی چون کتاب النبات ابوحنیفه دینوری، به دلیل تلخیص بسیار آن ها توسط بیرونی، تنها از نظر محتوا یا صورت درست برخی واژه ها می تواند به کار آید. در بهره گیری از تحریر فارسی کاسانی، به دلیل تصرفات پرشمار او در اصل الصیدنه، باید احتیاط کرد. نقل قول های واژه به واژه پرشمار کازرونی از الصیدنه در شرح کتاب دوم القانون بسیار سودمند است. البته، برخی اشکالات الصیدنه نیز نه به اصل کتاب بلکه به تصرف کاتبان مربوط بوده است.