اخلاق علمی

با امکانات و گزینه های فراوانی که رسانه های جدید در عصر اطلاعات در اختیار افراد جامعه قرار می دهند، کاربران دائما با محرک های جدید و انواع مختلف رفتارهای اجتماعی و اخلاقی آشنا می شوند. این فضا هویت نامشخص و پیوسته متحولی را می آفریند، و بیشترین تاثیر آن برای نسلی است که در مقایسه با نسل قبل با محرک های فراوانی مواجه است. همچنین از طریق رسانه های نوین و فناوری اطلاعات، افراد جامعه خط مفروض میان فضای عمومی و خصوصی را تجدید سازمان می کنند و این امکانی است که جامعه فعالانه از آن استفاده می کند.روش کار: با بررسی تعداد 80 نفر از کاربران عمومی فناوری اطلاعات و آسیب های اجتماعی، هنجارها و تهدیدهای اخلاقی شبکه جهانی و ابزارهای ارتباطی رایانه ای بر آنها، الگوی برای اخلاق کاربری ارایه شده است.یافته ها: در این پژوهش مشخص گردید بیش از 85% کاربران در معرض آسیب های اخلاقی و ناهنجاری های فناوری اطلاعات قرار داردند که سهم کودکان و نوجوانان در این نمونه گیری از سایرین بیشتر است.نتیجه گیری: اخلاق حرفه ای به دلیل این که متخصصان تنها با تسلط بر کار و فعالیت حرفه ای خود و فلسفه و نقش آن در زندگی مردم، به درک اخلاقی نایل می آیند و عینیت گرایی و بی طرفی علمی و عدم جانبداری سیاسی که مهمترین اصل اساسی علم و فناوری است، در رابطه با اخلاق علمی حرفه ای مورد تایید قرار گرفته است.

زمینه: تقلب یا فریبکاری از پدیده های غیراخلاقی رایج در نظامهای آموزشی است که با گسترش فناوری به طور فزاینده ای تسهیل شده و رواج پیدا کرده است. تقلب در موقعیتهای آموزشی اغلب به و صورت تقلب در امتحانات و تقلب در تکالیف درسی صورت می گیرد. در این پژوهش میزان و شیوع انواع تقلب تحصیلی در بین دانشجویان دختر و پسر دانشگاه بیرجند بررسی شده است.روش کار: روش پژوهش توصیفی - مقایسه ای و جامعه پژوهش، دانشجویان دانشگاه بیرجند بوده اند. نمونه پژوهش، 400 دانشجوی دختر و پسر بوده اند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای از 4 دانشکده و 30 رشته تحصیلی انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته سنجش میزان و نگرش نسبت به تقلب بوده است.یافته ها: نتایج پژوهش نشان می دهد میانگین انجام تقلب در امتحانات کمتر از حد متوسط است، اما باور عمومی به رواج تقلب بالاتر از حد متوسط می باشد. میزان تقلب در پسران بیش از دختران و باور به عمومیت داشتن تقلب در دختران به طور معنادار بیش از پسران بود. ایجترین شیوه انجام تقلب در جلسات امتحان، نگاه کردن و نوشتن روی کاغذ، و رایجترین شیوه تقلب در تکالیف درسی، گرفتن تکلیف از هم کلاسی و از اینترنت می باشد. در ارتباط با علت تقلب، نتایج پژوهش نشان می دهد، عوامل درونی نظیر عدم مسوولیت پذیری و عدم وقت کافی بیش از عوامل بیرونی نظیر سخت بودن تکلیف و توقع زیاد از دانشجو به عنوان علت تقلب توسط دانشجویان مورد تاکید قرار گرفته است.نتیجه گیری: بسیاری از انواع تقلب با وضع قوانین، آموزش درست و مدیریت آموزشی قابل اجتناب بوده و موجب تقویت روحیه اخلاق علمی در نظام آموزش عالی خواهد شد. با توجه به گسترش فناوری اطلاعات در نظام آموزشی، روشهای کشف و کاهش تقلب الکترونیکی از مواردی است که باید از هم اکنون مورد توجه پژوهشگران قرار گیرد. تقلب و فریبکاری تحصیلی پدیده ای است که رواج و شیوع آن در محیط های تحصیلی کشورمان انکارناپذیر است. بنابراین برای درک علت تقلب و فریبکاری تحصیلی و همچنین شناسایی متغیرهای همبسته با آن لازم است پژوهشهای گسترده ای در سطح کشور انجام گیرد.

مقاله حاضر به بررسی مؤلفه های اخلاق علمی و شاگردپروری در سیرة علمی- آموزشی امام خمینی(ره) می پردازد. روش مورد استفاده در این پژوهش تحلیل اسنادی بوده و در این باره منابع و مراجع موجود و مرتبط با موضوع مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفته اند. یافته ها که حاصل بررسی سه سؤال پژوهشی است، نشان می دهد امام خمینی (ره) به تربیت صحیح انسان و کسب عادات و رفتارهای درست و درونی ساختن آنها توجه خاص داشته است و مسئله اساسی در زمینه تعلیم و تربیت را روح و قلب آدمی می داند و معتقد است که اگر قلب آدمی الهی شود، همه کردار، رفتار و نیات او نیز الهی خواهد شد. در این راستا سیرة علمی – آموزشی امام می تواند الگوی خوبی برای تعلیم و تعلم باشد. در ادامه مقاله تلاش شده است به مؤلفه های اخلاق علمی امام مانند نظم و تواضع، احاطه و تسلط علمی، خلاقیت و نوآوری علمی و روحیه انتقاد پذیری اشاره شود. در بخش پایانی نیز مؤلفه های شاگرد پروری در سه محور تربیت اخلاقی، تربیت سیاسی و تربیت علمی از نگاه امام مورد بحث قرار گرفته است.

تفسیر گرانسنگ تسنیم، محصول تحقیق، تنظیم و تدوین درس تفسر قرآن کریم حضرت آیت.الله جوادی آملی دام ظله در حوزهٴ علمیهٴ قم است. تا زمان تألیف این نوشتار 16 جلد از آن منتشر شده است و تا پایان قرآن به حدود 80 جلد خواهد رسید. تسنیم تا کنون چندین بار در درون و بیرون کشور حایز رتبهٴ برتر شده است؛ از جمله در سال 1385(ه .ش) به عنوان «تحقیق برتر در عرصهٴ مطالعات اسلامی و قرآنی» از سوی «آیسیسکو» برگزیده شد. نام تسنیم برگرفته از آیه 27 سورهٴ «مطفّفین»، و تسنیم نام چشمه.ای بهشتی است که شراب طهور مقرّبان الهی از آن می.جوشد. آن مفسر حکیم، تفسیر خود را از آن رو تسنیم نامیدند که وحی قرآنی، این سلطان علوم، چشمه.سار پرجوششی است که از زلال ناب آن حکمت و همه دانش.ها بهره.مندند و اعتبار و ارزش خود را باز می.یابند. از بزرگ.ترین شاخصه.های ساختاری و محتوایی تسنیم روشمند بودن آن است. در این تفسیر، ذوق و سلیقهٴ شخصی، استحسانات عقلی و عرفی و پیش.فرض.های علوم گوناگون بر قرآن تحمیل نشده و دخالتی در تفسیر آیات ندارند. در نوشتار حاضر امور زیر بررسی شده.اند: 1. ویژگی.های ساختاری و محتوایی تسنیم. 2. مقایسهٴ تسنیم با المیزان و بیان وجوه اشتراک آن دو و امتیازها و نوآوری.های تسنیم. 3. اخلاق علمی مفسّر تسنیم. 4. تسنیم و مفسر آن از نگاه دیگران. 5. منابع و مآخذ تسنیم. نوشته پیش.رو ثمره بررسی.های روش.شناسانهٴ مؤلف درباره تفسیر تسنیم است که برخی از مباحث آن از نصوص روش.شناسانهٴ بنانی و بیانی استاد مفسر و برخی از تأمل در این اثر نورانی استفاده شده است.

ناراستی ‌های اخلاقی در پژوهش اجتماعی، هر چند به‌ میزان اندک، می‌تواند پایه‌ های دانش اجتماعی را سست و نقش کاوشگرانه، نقادانه و حقیقت‌ جویانه آن را تضعیف کند. برای بررسی ناراستی ‌های اخلاقی احتمالی و شناخت فضای هنجاری پژوهش علوم اجتماعی در ایران، این پژوهش به ‌روش اسنادی به‌ گردآوری و تحلیل محتوای اظهارات منتشر شده پژوهشگران این حوزه می‌پردازد. یافته‌ های پژوهش نشان می‌دهد هنجارشکنی در زمینه اخلاق پژوهش در علوم اجتماعی ایران دو بعد فردی و ساختاری دارد. در بعد فردی، انحراف از پایبندی به‌ اخلاق پژوهش در سطوح شخصی[1] و حرفه ‌ای[2] (در ارتباط با صورتبندی و محتوای پژوهش، سازمان پژوهشی و تخطی از قواعد و هنجارهای علمی و حرفه‌ا ی دریافت و اجرای پژوهش) قابل توجه است. در بعد ساختاری، سوءاستفاده از قواعد و تعهدات اخلاقی و حرفه‌ ای سازمانی و نهادی در ارتباط با پژوهشگر و پژوهش (انتخاب موضوع، نحوه دریافت، فرایند داوری، تصویب، گزارش، کاربرد و محتوای پژوهش) قابل توجه است. بر پایة دستاورد مفهومی این پژوهش، ناراستی‌ های اخلاقی در فضای پژوهش علوم اجتماعی در ایران برایند تاثیر متقابل کنشگران (پژوهشگر) و ساخت نهادی (شامل قواعد و هنجارها و منابع) تسهیل‌ کننده هنجارشکنی است. نتیجه این که ناراستی‌ه ای اخلاق پژوهش از یک دوسویگی ساختاری در فضای علم در ایران تبعیت می‌‌کند و متاثر از ویژگی‌های ساختاری نهاد علم در ایران در مقطع زمانی مورد مطالعه است.

این مقاله برگرفته از تحقیق پیمایشی است که با هدف توصیف واقعیت های مبتنی بر تعارض ارزش های نظری و رفتاری اخلاق علمی و تبیین عوامل مرتبط با میزان تعارض ارزش ها، با رویکرد تلفیقی بر مبنای نظریه های مبتنی بر تعارض نقش، نظریه های اخلاقی مبتنی بر قانون جاویدان، نفع گرایانه، وظیفه گرایی، عدالت توزیعی و آزادی فردی انجام گرفته است جامعه آماری، دانشجویان روزانه دکتری سه رشته گروه علوم پایه، فنی مهندسی و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی است که۱۹۶ نفر به روش تمام شماری، به وسیله پرسشنامه اعتباریافته، با پایایی کلی ۸۱ درصد تحت آزمون قرار گرفتند. نتایج حاکی از آن است که بین سطح نظری و رفتاری ارزش های اخلاق علمی دانشجویان تعارض وجود دارد، که ۵۹/۵۴ درصد آنان دارای تعارض بیش از50 درصد و ۴۰/۴۵ درصد، دارای انطباق نسبی بیش از 50 درصد هستند. این تعارض و انطباق نسبی در اخلاق علمی دارای روابط معناداری با عوامل مختلف از جمله: درجه باورهای مذهبی، آگاهی، معرفت و رتبه علمی، نوع رشته تحصیلی، عاقبت اندیشی، توجه به نتایج و پیامد رفتاری، احساس مسئوِلیت در انجام درست وظایف تعیین شده دانشجویی، انتظار کسب رتبه علمی مطابق با تلاش علمی، ارتقای مراحل تحصیلی، پایگاه اقتصادی، مذهبی و علمی پدر و مادر، پایگاه اقتصادی، مذهبی و علمی خود دانشجویان و چگونگی روابط و مناسبات اجتماعی و اجماع آنان با اساتید است.

پژوهش حاضر تلاش می کند میزان آگاهی افراد نسبت به قواعد کیفی و اخلاقی کار علمی و دانشگاهی و رابطه این آگاهی با سطح تحصیلات آنان را بسنجد. بدین منظور پرسش نامه ای برخط(آنلاین) تهیه شد و طی آن از افراد سؤالاتی پرسیده شد که دیدگاه آنان را نسبت به چند مورد مهم مرتبط با کیفیت یا اخلاق کار علمی مشخص می کند: «ارجاع به منابع علمی نه چندان معتبر»، «حجمی از مقاله که می تواند نقل قول مستقیم باشد»، «کسب اجازه از ناشران پیش از انتشار آثار آنان»، «ارسال مقاله برای چند ژورنال علمی(برای داوری) به طور همزمان» و «رونوشت(کپی) کردن منبع از مقالات دیگر و افزودن به مقاله خود». پرسش نامه ازسوی بیش از پانصد نفر پاسخ داده شد و تحلیل داده های آن نشان داد که درصد بالایی از افراد در سطوح تحصیلی متفاوت، اطلاع درستی درمورد قواعد کیفی و اخلاقی موردتوافق کار پژوهشی و نگارش مقاله علمی ندارند. این تحقیق همچنین نشان می دهد که بسیاری از پاسخ دهندگان بیش از آنکه به انتخاب پاسخ «نمی دانم» علاقه مند باشند، پاسخ نادرست انتخاب کرده اند، حتی آنجا که به خاطر تخصصی بودن پرسشِ طرح شده، از بسیاری از افراد توقع نمی رود که پاسخ درست را بدانند.

هدف پژوهش اکتشافی، توصیفی و تفسیری حاضر تبیین چرایی و پیامدهای پیدایش عادت واره های متعارض با الزامات نهادی علم در میان پژوهش گران علوم انسانی از منظر مشارکت کنندگان در تحقیق است. بدین منظور، 35 نفر عضو هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه علامه طباطبائی، در قالب نمونه گیری هدفمند انتخاب و فرایند نمونه گیری از آنها تا رسیدن به مرحله اشباع ادامه یافته است. داده ها به کمک مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته و گپ وگفت های دوستانه، جمع آوری و سپس، تحلیل شده اند. به موجب واکاوی مضمونی داده ها، عدم انباشت تجربه پژوهشی و ضعف اشتراک دانش در اجتماع علمی، ابهام در استانداردهای پژوهشی، هزینه هراسی، مضیقه های انگیزشی و روانی، دوگانه مطالعه و اقتصاد و تأملات بازاندیشانه معرفت شناختی، مضامین شش گانه ای هستند که عادت واره های متعارض با الزامات نهادی علم را در پژوهش های علوم انسانی تبیین می کنند. تصمیم سازی مستقل از پژوهش و تکانه های مدیریتی شدید، سیاست گذاری پر هزینه، فروکاست سرمایه اجتماعی و احساس استغنای برنامه ریزی از یافته های پژوهشی علوم انسانی مضامینی هستند که پیامدهای حاصل از وجود عادت واره های متعارض با الزامات نهادی علم را بازنمایی می کنند. برداشت تفسیری تر از نوع روابط میان مضامین برساخت شده نشان می دهد ناروایی های مرتبط با اخلاق پژوهش ذیل مقوله مرکزی فقدان اجتماع علمی قابل فهم است؛ بر همین مبنا، تکوین اخلاق علمی موکول به تحقق اجتماع علمی نقش آفرین خواهد بود که در پی آن اخلاق پژوهشی از سطح ترجیحات شناخت انگارانه فردی خارج و تبدیل به امری نهادی، با سویه های جامعه شناختی می گردد. ارتقاء مذکور متضمن پاسداشت بازاندیشی های معرفت شناختی حول معنای علم و اخلاق پژوهش، تأمل پیرامون نسبت میان علم و جامعه، و بازآفرینی های ساختاری برآمده از موارد فوق، در مقام سیاست گذاری و برنامه ریزی خواهد بود.

در پژوهش حاضر، بررسی شده که عوامل اجتماعی وقوع پدیده سرقت علمی با چه نظمی رخ می دهند و به چه شیوه معتبری می توان آن را توضیح داد. برای این کار از روش مدل یابی معادلات ساختاری استفاده شده است. سه مدل مفهومی مستند (مدل ساختاری، مدل پارادایمی، و مدل سیستمی) ترسیم شده که هفت سازه مشترک دارند. داده ها با پرسشنامه اعتباریابی شده ای که با استفاده از این هفت سازه ساخته شده، از ۵۴۰ نفر دانشجوی ارشد و دکتری ۳۶ دانشگاه جامع کشور که با نمونه گیری خوشه ای و سپس سیستماتیک انتخاب شده بودند، گردآوری گردید و داده ها با نرم افزار «پی ال اس» نسخه ۳-۳-۳ تحلیل شد. نتایج نشان داد که مدل سیستمی نظم رخداد را بهتر از بقیه نشان می دهد و فرض یک رد شد. با توجه به این مدل، نظم وقوع بدین ترتیب است که سرمایه داری دولتی (اقتصاد رانتی، تخصص زدودگی و کالایی شدن دانش) و رسوبات فرهنگی (گفتمان های سنتی و علم ایدئولوژیک) به عنوان ورودی های سیستم اجتماعی-تکنیکی دانشگاه، منجر به فرایندهایی چون صورت گرایی پژوهشی (پژوهش ماشینی و غلبه وجه خطابی) و آموزش غیرانتقادی (نگاه آموزشی به پژوهش) می شود، و خروجی آن ورودی ها و این فرایندها، بی تفاوتی (مبادله فاسد) و دانشگاه دیوان سالار (ارزیابی ایستا و ضعف کنترل) است. فرض دو تأیید شد و نشان داده شد که متغیرهای اقتصادی، اثر بیشتری نسبت به بقیه متغیرها دارند. فرض سه نیز رد شد و معلوم گردید که عامل «عادت واره مَدرَسی» (اشرافیت علمی و تک افتادگی» متغیر میانجی مهم تری است.

بیان مساله: اخلاق و فرهنگ زمینه های اصلی ایجاد احساس امنیت و برقراری نظم اجتماعی است. هنجارهای جامعه با رعایت مسایل اخلاقی و رعایت قانون جامعیت پیدا می کند. امروزه با گسترش دنیای فناوری اطلاعات و فضای مجازی و با ظهور جوامع بدون مرز سایبری، جامعه بشری با مشکلات متعدد اخلاقی مواجه شده است. روش کار: با بررسی تعداد 80 نفر از کاربران عمومی فناوری اطلاعات و آسیب های اجتماعی، هنجارها و تهدیدهای اخلاقی اینترنت و ابزارهای ارتباطی رایانه ای بر آنها، مدلی برای اخلاق کاربری ارایه شده است. یافته ها: همچنین در این پژوهش مشخص گردید بیش از 85% کاربران در معرض آسیب های اخلاقی و ناهنجاری های فناوری اطلاعات قرار داردند که سهم کودکان و نوجوانان در این نمونه گیری از سایرین بیشتر است. نتیجه گیری و پیشنهادها: اخلاق حرفه ای به دلیل این که متخصصان تنها با تسلط بر کار و فعالیت حرفه ای خود و فلسفه و نقش آن در زندگی مردم، به درک اخلاقی نایل می آیند و عینیت گرایی و بی طرفی علمی و عدم جانب داری سیاسی که مهم ترین اصل اساسی علم و فناوری است، در رابطه با اخلاق علمی حرفه ای مورد تأیید قرار گرفته است.

بی صداقتی تحصیلی یکی از مسائلی است که امروزه گریبان گیر نظام آموزشی شده است. بدیهی است که ادامه این روند، اعتبار عملکرد نظام دانشگاهی را به چالش خواهد کشاند و اثرات درازمدت آن، نه تنها خود فرد بلکه کل جامعه را در برمی گیرد. هدف از پژوهش حاضر مطالعه پدیده بی صداقتی تحصیلی در دانشجویان بود. رویکرد تحقیق با توجه به ماهیت موضوع از نوع کیفی با روش نظریه مبنایی بود. جامعه هدف پژوهش کلیه دانشجویان دانشگاه یزد در سال تحصیلی 98-1397 بوده اند. اطلاعات از 16 نفر از دانشجویان با استفاده از روش نمونه گیری نظری و هدفمند با حداکثر تنوع به دست آمد. ابزار پژوهش مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته بود. نتایج تحقیق نشان داد کاربردی بودن دروس، ویژگی های فردی، پیشینه آموزشی، محدودیت زمانی و سنگینی دروس، سیاست های پذیرش دانشجو، حرفه مندی اساتید، و فشار خانواده، سبب شکل گیری مقوله محوری "جهت گیری هدف عملکردی" شده است. همچنین ویژگی های زمینه ای (همچون محیط فیزیکی، جو کلاس و دانشگاه، فناوری، نظارت و برخورد) و شرایط محیطی (محیط فرهنگی- اجتماعی، محیط سیاسی، و محیط سیاست گذاری)، زمینه بروز واکنش های غیراخلاقی دانشجویان را همچون تقلب در امتحان، بی صداقتی در انجام تکالیف، سرقت علمی و بی صداقتی در پژوهش فراهم ساخته است که منتج به اخلال در توسعه فردی، توسعه اجتماعی و توسعه دانشگاهی شده است. در نهایت می توان اذعان داشت که پدیده بی صداقتی تحصیلی، ریشه در جهت گیری هدف فرد دارد عوامل متعدد محیطی و فردی می توانند آن را دستخوش تغییر سازند، لذا تلاش جامع و همه جانبه در جهت اصلاح آن ضروری به نظر می رسد.

در بسیاری از کشورها، پژوهش های زیادی به منظور تعیین عوامل مؤثر بر عدم صداقت علمی انجام گرفته است. با این وجود، در ایران پژوهش جامعی برای تعیین عوامل وابسته با این پدیده انجام نشده است. هدف پژوهش حاضر، تعیین عوامل فردی و زمینه ای مرتبط با عدم صداقت علمی است. روش پژوهش کتابخانه ای بوده و تعدادی از مهم ترین واژه های مرتبط با موضوع مانند: اخلاق علمی، کمال علمی، عدم صداقت علمی، تقلب علمی و سوءرفتار علمی در پایگاه های اطلاعات علمی داخلی و خارجی جستجو شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که عدم صداقت علمی باید عملی فراتر از تقلب در آزمون در نظر گرفته شود. به علاوه، متغیرهای فردی (مانند سن، جنس، رشته تحصیلی و ویژگی های شخصیتی) و زمینه ای (مانند: اساتید، قوانین شرافت علمی، شدت مجازات ها و تأثیر هم سالان) زیادی وجود دارد که می تواند بر عدم صداقت علمی تأثیرگذار باشد. این عوامل برمبنای پژوهش های موجود دسته بندی و منابع پژوهشی آن ارائه شده است. راهکارهایی نیز برای جلوگیری از عدم صداقت علمی ارائه شده است.

هدف: بررسی وضعیت سواد دیداری اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان است. روش پژوهش: پژوهش از نوع پیمایشی – توصیفی است. جامعه آماری شامل همه اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان به تعداد 245 نفر است. نمونه گیری توسط جدول کرجسی و مورگان با روش تصادفی ساده به تعداد 148 نفر انجام گرفت. ابزار اندازه گیری، پرسشنامه محقق ساخته شامل 24 پرسش بود. برای سنجش روایی از روش روایی صوری و برای پایایی از آزمون آلفای کرونباخ (79/0) استفاده شد.یافته ها: یافته های پژوهش حاکی از آن بود که اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی از مهارت سواد دیداری لازم برخوردار هستند. این مقدار معادل 4/69 % بود. همچنین اعضای هیأت علمی از مفهوم دیداری به میزان 4/72 %، دسترسی و اکتشاف به میزان 8/69 %، تفسیر معانی به میزان 6/70 %، ارزیابی تصاویر به میزان 2/68 %، به کارگیری موثر تصاویر به میزان 4/68 %، طراحی و ایجاد تصاویر به میزان 66% و درک اخلاق علمی به میزان 6/72 % برخوردار بودند. نتیجه گیری: اولویت نخست سواد دیداری در نزد اعضای هیأت علمی، درک اخلاق علمی بود. سپس به ترتیب ابعاد مفهوم دیداری، تفسر معانی، دسترسی و اکتشاف، ارزیابی تصاویر، به کارگیری موثر تصاویر، طراحی و ایجاد تصاویر قرار داشتند.