میراث اخلاقی

یکی از میراث داران اخلاقی تاریخ و فرهنگ اسلامی ایرانی بوعلی سیناست. هم نوشتن و هم ننوشتن این حکیم بزرگ در اخلاق قابل تأمل است. آن قدرکه در فلسفه، منطق و پزشکی او کاویده ایم، در میراث اخلاقی او تأمل نکرده ایم. در اینجا سه اثر اخلاقی او که به دست ما رسیده، گزارش کتاب شناختی و نیز تحلیل جریان شناختی اخلاقی می شود که عبارتند از: 1. فی علم الاخلاق؛ 2. الرساله فی العهد؛ 3. مقامات العارفین. نیز دو اثر اخلاقی وی که مفقود شده است، یعنی: 4. البر و الاثم فی الاخلاق؛ 5. کلام فی المواعظ، گزارش و در پایان آثاری از وی که به نوعی مرتبط با اخلاق است، کاویده می شود تا سمت و سوی اخلاقی وی نمایا ن تر شود.

پژوهش حاضر باهدف بررسی جایگاه تدبیر منزل در میراث اخلاق فلسفی انجام شد. بدین منظور کلیه آثار مکتوب در این موضوع به روش توصیفی- اسنادی بررسی شد و به این مسئله که در میراث اخلاق فلسفی متأثر از متون فلسفه اسلامی، به مسائل اخلاقی حوزه خانواده چقدر توجه شده و این حوزه اخلاق فلسفی با چه کاستی هایی مواجه است، پاسخ داده شد. از این رو، با پیگیری سیر تاریخی اخلاق خانواده در متون کهن اخلاقی و میراث اخلاق اسلامی تا دوره معاصر، به بررسی ماهیت، گستره موضوعات و روش های عملی سازی، تصویری از اخلاق خانواده در نگاه فلسفی پرداخته شد. نتایج بررسی ها نشان داد که مسئله اخلاق خانواده فقط ذیل بحث تدبیر منزل که ماهیت فلسفی دارد، بیان شده است و برخی از عالمان اخلاقی با اقتباس از آثار فلسفی ارسطو و دیگر آثار همسو، دیدگاه های اخلاقی حوزه خانواده را به شکل ممزوج با مباحث اخلاق فلسفی در برخی متون اخلاقی همچون فصول منتزعه، تهذیب الاخلاق و اخلاق جلالی منعکس کرده اند. همچنین نتایج بررسی ها نشان داد که از اواخر سده دهم هجری تاکنون حتی چنین رویکرد اقتباسی نسبت به حوزه خانواده در منابع اخلاقی و فلسفی وجود ندارد و رویکرد فلسفی که تا پایان سده ده ارائه شده است نیز نوآوری ویژه ای ندارد.