نظام الفبایی

جمع آوری و تدوین دیوان های شاعران در سده های پیشین به چند روش صورت می گرفت. گاه شاعر در طول حیات خود و به مرور زمان شعرش را در دفتر می نوشت و بعد از مرگ، آن دفتر به همان شکل باقی می ماند.گاه شاعر، خود دست به کار جمع آوری دیوان شعرش می شد و آن را بر اساس سلیقه خود مرتب می کرد. گاه دوستان و هواداران او دیوان شعرش را بعد از مرگ وی جمع و مرتب می کردند و گاه در قرون بعد دیوان شعر او از سوی یک کاتب و بر اساس ذوق او تنظیم می شد. در هرکدام از این روش ها ترتیب اشعار (خصوصاً غزل ها) به نحوی خاص بوده است. در این پژوهش قصد داریم به شیوه های ترتیب اشعار در دیوان های شاعران بپردازیم و ببینیم کدام شیوه منطقی تر، و محاسن و معایب هر شیوه چه بوده است. نتیجه ای که از این جستار حاصل شد نشان می دهد که تا پیش از سده هشتم هجری عمدتاً ترتیب و تبویب دیوان های شعری بر مبنای درون مایه اشعار بوده است. از سده هشتم به بعد رویکردهای صورت گرایانه تقویت شد و ترتیب دیوان ها بر مبنای نظام های گوناگونی از جمله نظام الفبایی، نظام های بدیعی و تفننی متداول شد. از عصر مشروطه به این سو نظام تاریخ محور نیز افزوده شد که امروزه دفاتر شعری نوگرا را بر اساس آن تنظیم و تدوین می کنند. تغییر نگرش مخاطبان به شعر، فروانی دیوان ها و افزایش تعداد شاعران در طول زمان به دگرگونی و تنوع این نظام ها پیوند مستقیم دارد که در این مقاله به چرایی و چگونگی آنها توجه شده است.