ادله سنن

از آنجا که موضوع تسامح در ادله سنن از مباحث کارگشای علوم اصول فقه، در مواجهه با بسیاری از روایات فقهی، تفسیری و ... است، نگارند، بر آن شد که پیرامون چیستی این مسأله و نیز ادلّه و اقوال اصولیان درباره آن دست به تحقیقی مستقل بزند. پیش فرض پژوهش آن است که در مواجهه با روایات بیان کننده استحباب؛ نیازی به دقت های اجتهادی نیست و فی الجمله می توان آن را پذیرفت. مخاطب پژوهه ی روبرو طلاب و دانشجویان علوم دینی بوده و هدف از آن اتخاذ مبنای نهایی پیرامون شیوه رویارویی با اینگونه روایات است گرچه موضوع حاضر در بسیاری از کتب دانشیان علم اصول به تفصیل یا اجمال مورد مداقّه قرار گرفته است، امّا پژوهشی با تبیین ساده و روان ادلّه و اقوال موجود در مسأله، تا کنون یافت نشده است. روش گردآوری اطلاعات در نگاشته حاضر، کتابخانه ای و روش پژوهش توصیفی تحلیلی می باشد.

از مباحث جدی حجیت خبر واحد، قاعده تسامح در ادله سنن و چشم پوشی از برخی شرایط اعتبار روایی است. طبق این قاعده خبر غیرثقه در مورد احکام غیرالزام آور قابل پذیرش است و مانند احکام الزامی سخت گیری در سند نیاز نیست. اصل تسامح به شکل غیررسمی میان محدثان اولیه اهل سنت آغاز، سپس با گذر زمان بین شیعیان تبدیل به یک قاعده شد. این مقاله با شیوه توصیفی- تحلیلی به واکاوی عوامل مؤثر در رویکرد به قاعده تسامح پرداخته و سه عامل روایات، جریان های حدیثی و الگوگیری شیعه از اهل سنت در قاعده معرفی شد. عامل روایات شامل احادیث «من بلغ»، «من ردّ عنّی حدیثا» و «ما جاءکم عنّی من خیر» بوده و فحوای آن ها دلیلی بر کنار نهادن ارزیابی روایی شد. جریان های نص گرای افراطی برای نقد حدیث جایگاهی قایل نبوده و همه احادیث را معتبر می دانستند. همه روایات سه گانه درمنابع شیعی موجود نبوده و سهل گیری در پذیرش احادیث ضعیف مورد اتفاق همگانی علما نبود و جریان های حدیثی مؤثر در فریقین بیش از دو عامل دیگر در شکل گیری قاعده تسامح سهیم بودند.