تسامح در ادله

قاعده تسامح در ادله سنن یکی از قواعد مشهور نزد حدیث پژوهان به ویژه فقهاست و مستند عمده آن روایاتی است که در منابع فریقین به روایات «من بلغ» معروف شده است. مشهورترین تفسیر از این روایات، اسقاط شرایط حجیت خبر در مستحبات است. این روایات سبب تسامح فقها در ادله سنن نیز شده است. برخی معتقدند این تسامح به حوزه روایات فقهی محدود نیست بلکه در روایات عقاید، تاریخ، سیره و تفسیر و نیز روایات فضائل اهل بیت(ع) دقت لازم صورت نگرفته است. در این نوشتار به منظور بررسی صحت و سقم ادعای راهیابی تسامح در روایات فضائل اهل بیت(ع)، با بیان مستند این قاعده و بر اساس برداشت های اندیشمندان امامیه از آن، اثبات می شود که ثبوتاً حجم عمده روایات فضائل از شمول این قاعده خارج بوده، فقط در حجم کمی از روایات فضائل غیر امامتی اهل بیت(ع) ادعای تسامح قابل طرح است؛ همچنان که اثباتاً نیز شواهدی بر عدم رخداد چنین سهل انگاری در سیره فضائل نگاران فریقین اقامه می شود. این شواهد، از آنچه در مقدمه تألیفاتشان یا در مطالب آغازین آن آمده است، به عنوان آیینه ای برای کشف نگاه آن فضائل نگاران به روایات فضائل اهل بیت(ع)، جمع آوری شده است.

یکی از مستندات شرعی که بسیاری از فقهای عامه و خاصه در اثبات حکم شرعی بدان تمسک می کنند، قاعده تسامح در ادله سنن است بدین صورت که در اثبات سنن و فضائل و به طور کلی احکام غیر الزامی، می توان درمورد شرایط حجیت خبر واحد تسامح به خرج داد و ادله ضعیف را نیز مستمسک فتوا به حکم شرعی درموارد استحباب و کراهت قرار داد. این مقاله در صدد است تا با بررسی این قاعده از زوایای مختلفْ به بررسی آن پرداخته و ادله عدم اعتبار آن را بیان کند و مقصود از روایات «من بلغ» را که عمده دلیل اثبات این قاعده استْ روشن نماید. در این بین رویکرد آیت الله العظمی خامنه ای در مواجهه با این روایات نیز از اهمیت به سزایی برخوردار است و یکی از مهم ترین دلایل عدم اعتبار این قاعده به عنوان یک قاعده اصولی است که در این مقاله بدان پرداخته شد.