هویت تهران

این مقاله به تبیین فرآیند شکل گیری حس مکان در توسعه جدید شهری می پردازد. نمونه مطالعه محله حکیمیه (فاز1، 2 و 3) در منطقه 4 شهرداری تهران است که با لحاظ معیارها و ملاک هایی چون عدم تغییر و تحول جدی و اساسی و نیز تکامل و ثبات محله طی بازه زمانی بعد از شکل گیری آن، انتخاب شد. در این راستا ده معیار در سه حیطه ی کالبدی، ادراکی و عملکردی تدوین می شود و از روش های آماری آزمون همبستگی پیرسون، مدل رگرسیون خطی چندگانه برای تبیین ماهیت رابطه میان انگاره حس مکان و مؤلفه های مذکور و روش تاپسیس برای رتبه بندی عوامل استفاده می شود. با اتکا بر چارچوب نظری نوعی سطح بندی در زمینه ی حس مکان در توسعه جدید شهر ارائه می شود که امکان تطبیق سطوح مختلف حس مکان را در ارتباط با معیارهای ده گانه تدوین شده، ارائه می دهد. نتایج نشان داد محیط کالبدی از طریق ویژگی های زیبایی شناسی، موجب برانگیختن احساسات (سطح اول) می شود که عمدتاً با معیارهای غنای بصری، کیفیت کالبدی فضایی، تناسبات بصری مرتبط بوده و با جنبه های معنایی و ادراکی موجب ایجاد تصاویر ذهنی و تداعی معانی(سطح دوم) می شود که با معیارهای خوانایی، قابلیت ادراک مکان و هویت قابل تعریف است. در نهایت ویژگی های عملکردی از طریق تسهیل فعالیت ها و تأمین نیازهای استفاده کنندگان، موجب حضور آنها در مکان های شهری و دلبستگی و تعهد به مکان(سطح سوم) می شود که با معیارهای قابلیت دسترسی، آسایش، دعوت کننده بودن مکان و انعطاف پذیری مکان قابل تعریف است.

این پژوهش به بررسی رابطه میان هویت کالبدی شهر با استفاده از الگوی مطرح انسان شناسی بدن می پردازد تا راهی برای فهم معنای شهر در انسان شناسی شهری باشد. با در نظر گرفتن هویت منسجم تهران در گذشته جامعه مورد پژوهش میدان امام خمینی (توپخانه) شهر تهران انتخاب و این پرسش ها مطرح شد که تهران ”بی هویت“ کنونی چگونه اداره می شود؟ آیا بی هویتی تهران موقعیتی درونی شده و تغییرناپذیر است یا امکان بازگشت به گذشته و یا رفتن به سوی هویت های منسجم در واقعیت های کالبدی یا بازنمایی ها در آینده وجود دارد؟ برای پاسخ الگوی سه سطحی بدن فردی، بدن اجتماعی، بدن کیهانی در انسان شناسی بدن را در نظر داریم که هر سه در یک رابطه پیوستاری، تعاملی و عمودی نسبت به یکدیگر قرار می گیرند. در این الگو شهر به مثابه کالبد در نظر می گیریم و به ترتیب شهروندان، گروه های اجتماعی و شهر کیهانی شهروندان را در مقابل سه سطح فوق قرار می دهیم. در این بررسی مشخص شد که جامعه مورد پژوهش در بی هویتی خویش لزوماً رابطه کالبدی و فضایی با شهروندان خود ندارد و بدن فردی، در تضیف شده ترین موقعیت در رابطه ای فرودست نسبت به بدن اجتماعی قرار دارد. از سوی دیگر تهران شهر گروه های اجتماعی است که منتسب به هیچ یک نیست و این رابطه متناقض را نشان می دهد و در این زمینه با یک گسست هویتی مواجه است. این نیز معلوم شد بدن کیهانی در نزد شهروندان نیز انسجام هویتی ندارد. این وضعیت بدون دخالت سیاست گذاران شهری به ایجاد یک شهر با هویت منسجم و شخصیت شهری منجر نمی شود.